18/08/2010

Taktik Tekerlekli Zırhlı Araç Piyasası: Gidişat ve Türkiye'deki Durum

Patria AMV 8x8
İsveç'in 113 adet tekerlekli zırhlı muharebe aracı tedariğini kapsayan Armored Wheeled Vehicle projesinde ipi göğüsleyen taraf, sorunlu bir ihale sürecinden sonra Fin Patria şirketi oldu.

Firmaların tekliflerini 30.11.2008 tarihinde sundukları projede önce Haziran 2009'da Patria üretimi AMV'nin, USD 335,000,000 ile ihaleyi kazandığı duyuruldu. Ancak İsveç tedarik mevzuatlarına tam olarak uyulmadığını gerekçe gösteren BAe Systems'in itirazı haklı bulunarak tedarik süreci 03.07.2009 tarihinde donduruldu. İsveç mahkemesi 29.10.2009 tarihinde ihalenin tekrar düzenlenmesi gerektiğine karar verdi. Yeniden açılan ihalede, Mart 2010'da sunulan yenilenmiş teklifleri değerlendiren İsveç FMV (Försvarets MaterielVerk; Türk Savunma Sanayii Müsteşarlığı'nın İsveçli muadili) makamı, Ağustos ayında Patria'nın kazandığını duyurdu.


Patria, 113 adet 8x8 AMV aracını 2013 sonuna kadar İsveç Kara Kuvvetleri'ne teslim edecek. USD 338,000,000 bedelli sözleşme ayrıca 113 opsiyonu da içeriyor.

Patria AMV'nin bu son başarısı, 8x8 tekerlekli zırhlı muharebe ve personel taşıyıcı araçlarının yükselişinin bir başka aşaması olarak değerlendirilebilir.

AMV, Boxer, VBCI, BTR türevleri, Pandur ve Piranha, halen 8x8 tekerlekli zırhlı araç piyasasının en önde gelen ürünleri. Bu sınıftaki araçlara talep son 10 - 15 yılda hatırı sayılır biçimde arttı. Talepteki bu artışın belli başlı nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Nexter VBCI 8x8
1. Daralan savunma bütçeleri ve ekonomik güçlükler, çok amaçlı platformları ön plana çıkarmış durumda. Artık tek bir araç tasarımı, farklı tip ve görevdeki algılayıcı ve silah sistemlerinin takılması ile farklı görevlerde kullanılabiliyor.

2. Çoğunlukla denizaşırı barışı tesis etme ve/veya koruma harekâtları, savaş dışı harekâtlar gibi görevler, kolay ve hızlı nakledilebilen araçları gerektirmekte.

3. Tasarım, geliştirme, işletme ve idame maliyetlerinin yükselmesi, otomotiv sektörünün azami biçimde askeri zırhlı araç sektörüne müdahil olması sonucunu doğurmuş durumda. Bu da, son derece spesifik bir alan olan paletli zırhlı muharebe aracı / ana muharebe tanklarından ziyade, üretim ve bakımı nispeten daha kolay olan tekerlekli araçları ön plana çıkardı.

4. Meskûn mahallere kayan görevler, bu tip sıkışık, dar bölgelerde rahat manevra yapamayan paletli araçlardan ziyade tekerlekli araçları avantajlı kılıyor.

5. El yapımı patlayıcı, omuzdan ateşlenen roket ve tanksavar füzesi gibi silahlara karşı artırılmış koruma, çeşitli sensör ve silah sistemleri, komuta kontrol ve haberleşme ekipmanı gibi sistemler, artan ağırlık ve dolayısıyla büyümüş şasi anlamına geliyor. 4x4 ve 6x6 araçlardan ziyade 8x8 araçlar bu tip ihtiyaçları karşılamakta daha yeterli oluyor.

Ağustos 2010 itibari ile belli başlı tekerlekli zırhlı araç projelerine ilişkin hazırladığım durum tablosunu aşağıda veriyorum. MRAP (Mine Resistant Ambush Protected) olarak tabir edilen ağır zırhlı ve korumalı araçları değerlendirme dışı bıraktım. Muharebe, keşif/gözetleme, personel nakli, cankurtaran, komuta-kontrol gibi çok sayıda değişik görev için uyarlanabilen araçları göz önüne aldım (tablo ile ilgili ekleme ve/veya düzeltmeleri e-posta ile gönderirseniz minnettar kalırım, şimdiden teşekkürler)


Ülke Proje AdıKapsamıMali BoyutNotlar
Birleşik Arap Emirlikleri 8x8 200 adet AMV 8x8Adaylar Patria AMV, FNSS Pars idi. Araçlar BMP-3 taretleri ile donatılacak.
Brezilya Viatura Blindada de Transporte de Tropas - Média sobre Rodas (VBTP-MR)2,044 adet VBTP-MR 6x6, 20 yıllık lojistik destekUSD 3,300,000,000Prototip 2010 yılında tamamlanacak.
Çek Cumhuriyeti Pandur72 adet RCWS-30 Samson taretli Pandur II 8x8 IFV, 11 adet Pandur II 8x8 komuta kontrol aracı, 16 adet Pandur II 8x8 keşif aracı, 4 adet Pandur II 8x8 cankurtaran, 4 adet Pandur II 8x8 istihkâmUSD 8,200,000Çek Savunma Bakanlığı, Nisan 2006'da imzalanan, USD 16,000,000 tutarındaki ve 199 adet Pandur II'yi (+35 opsiyon) içeren sözleşmeyi, Aralık 2007'de, Steyr'in teknik şartname isterlerini yerine getirmemesini öne sürerek feshetti. Görüşmeler neticesinde yenilenen sözleşme Mart 2008'de imzalandı. İlk 17 araç Steyr tarafından üretildi. Kalan araçlar orduya ait VOP-025 ve VOP-026 bakım merkezlerinde monte edilecek. Sözleşmedeki offset oranı 150%.
Fransa Véhicule Blindé de Combat d'Infanterie (VBCI)630 adet VBCI 8x8USD 3,680,000,000Sözleşme 2008 yılında imzalandı, projenin 2015 yılında tamamlanması planlanıyor
Güney Afrika Project Vistula2,000 adet 8x8, 1,200 adet 6x6, 1,800 adet 4x42008 yılında iptal edildi. Tekrar açılacak. Adaylar MAN, Daimler ve Iveco.
Güney Afrika Project Hoefyster264 adet AMV 8x8Tamamlandı
Gürcistan Ejder72 adet Ejder 6x6Tamamlandı
Hırvatistan Borbeno Oklopno Vozilo 1. Paket84 adet AMV 8x8USD 230,000,000Araçlardan 16 adedi 120mm havan taşıyıcı, 36 adedi Kongsberg RWS 12.7mm uzaktan kumandalı silah istasyonu, 24 adedi 40mm bombaatar, 24 adedi 30mm muharebe aracı, 2 adedi cankurtaran, 4 adedi KBRN keşif, 6 adedi hava savunma, 8 adedi tanksavar ve 2 adedi tabur komuta kontrol aracı konfigürasyonunda olacak.
Hırvatistan Borbeno Oklopno Vozilo 2. Paket42 adet AMV 8x8Sözleşme imzalandı, proje devam ediyor
İspanya Futuro Sistema de Combate Terrestre1,000 adet 8x8Bilgi İstek Dosyası yayınlandı. 2016 yılında tamamlanması planlanıyor.
İsveç Armoured Wheeled Vehicle (AWV)113 adet AMV 8x8 (+113 opsiyon)USD 338,000,000Firmalar tekliflerini 30.11.2008 tarihinde sundular. Haziran 2009'da Patria AMV'nin, USD 335,000,000 ile kazandığı duyuruldu ancak İsveç tedarik mevzuatlarına tam olarak uyulmadığını gerekçe gösteren BAe Systems'in itirazı haklı bulunarak tedarik süreci 03.07.2009 tarihinde donduruldu. İsveç mahkemesi 29.10.2009 tarihinde ihalenin tekrar düzenlenmesi gerektiğine karar verdi. Yeniden açılan ihalede Patria, ikinci kez kazandı.
İsviçre Duro III220 adet Duro IIIP 6x6 GMTF (Geschütztes Mannschaftstransportfahrzeug), 12 adet Duro IIIP 6x6 KBRN laboratuar aracı, 12 adet Piranha IIIC 8x8 KBRN keşif aracıUSD 217,000,000Sözleşme imzalandı, proje devam ediyor
Malezya Armored Vehicle (AV)257 adet AV8 8x8USD 2,500,000,000Bütçe tahsisinin 10. Malezya Planı'nda yer alması bekleniyor. Adaylar FNSS (Pars), Mowag (Piranha), Patria (AMV). DSA 2010 fuarı sırasında Malezya Savunma Bakanlığı ile DefTech firması arasında mutabakat muhtırası (LoI) imzalandı. Buna göre DefTech, FNSS'den teknoloji transferi gerçekleştirerek 8x8 araç geliştirecek. Araçlarda Denel lisanslı silah kulesi kullanılacak.
Polonya Kołowy Transporter Opancerzony Rosomak690 adet AMV 8x8Sözleşme imzalandı, proje devam ediyor
Singapur Terrex135 adet Terrex 8x8Sözleşme imzalandı, proje devam ediyor
Slovenya Srednje Kolesno Oklepno Vozilo (SKOV)135 adet AMV 8x8USD 386,500,000Sipariş miktarının 90 adede düşürülmesi söz konusu. Araçlardan 12 adedi NEMO havan sistemi ile donatılacak. Projedeki gecikmelerden dolayı Sloven Savunma Bakanlığı Nisan 2009'da Patria firmasında USD 390,000 tutarında ceza kesti. İlk araç 30.09.2008 tarihinde teslim edildi. Temmuz 2010 itibari ile siparişin 135 adetten 70 adede düşürülmesi gündemde.

Otokar Arma 6x6

Peki Türkiye'de durum nedir?

Tekerlekli zırhlı araç muharebe aracı olarak halen devam etmekte olan Özel Maksatlı Taktik Tekerlekli Zırhlı Araç projesinde, değişik tip ve konfigürasyonda 6x6 zırhlı araç tedarik edilecek. Savunma Sanayii Müsteşarlığı'nın proje ile ilgili web sayfasında sayı ve konfigürasyon, 39 adet Komuta Aracı, 114 adet Sensör Aracı, 113 adet Destek Aracı, 40 adet Radar Aracı ve 30 adet KBRN Keşif Aracı olmak üzere toplam 336 olarak verilmiş. Projede Teklife Çağrı Dosyası 07.03.2008 tarihinde yayınlandı. FNSS, Hema ve Otokar firmaları tekliflerini 24.04.2009 itibariyle sundular.

Türkiye'nin genel yönelimin aksine 6x6 tercihi ilgi çekici aslında. Zira Türkiye'nin 8x8 araçlar ile ilgili hatırı sayılır bir kullanım ve bakım/onarım tecrübesi bulunmakta. Almanya'dan transfer edilen eski Doğu Alman BTR-60'ları ve Rusya'dan satın alınan BTR-80'ler, İç Güvenlik Harekatı'nda, Güneydoğu Anadolu'nun sarp coğrafyasında uzun zamandır kullanılmakta. Bu araçlarla ilgili motor / transmisyon başta olmak üzere modernizasyon / iyileştirme tecrübemiz de bulunuyor. Yani sadece kullanıcı bazında değil tecrübemiz, alt sistem ve aksamlara da sirayet etmiş durumda.

FNSS Pars 6x6
6x6 araçlar aslında bir yerde, 4x4 ve 8x8 arasındaki geçiş formunu temsil ediyor. 4x4 araçların manevra kabiliyeti, hafiflik ve çeviklikleri ile 8x8 araçların taşıma kapasitesi, menzil ve koruma kabiliyeti arasında bir yerdeler.

Ancak bu demek değil ki 8x8 konfigürasyonu, tekerlekli zırhlı araçlar için en ideal noktadır.

Yukarıdaki tabloda 8x8 siparişi vermiş ülkelerin büyük çoğunluğu denizaşırı harekâtlara (özellikle Afganistan) katılım sağlayan ve/veya coğrafyaları aşırı engebeli olmayan nitelikte. Ancak Türkiye özeline bakılacak olursa, tekerlekli zırhlı araçların en başta görev yapacakları Doğu ve Güneydoğu Anadolu, son derece dağlık bir arazi yapısına sahip, düzgün ve geniş yollardan mahrum (Savunma ve Havacılık dergisinin 90'ların ortalarındaki birkaç sayısında Rusya'nın ve Orta Avrupa'nın stepleri için geliştirilmiş BTR'lerin, dağlık yollarda manevra kabiliyetinin kısıtlandığına ilişkin yorumlar okuduğumu hatırlıyorum). Bu durum, 8x8 araçların bu bölgede etkin bir biçimde kullanılmasını engelliyor. (Öte yandan Kara Kuvvetleri,  Nurol Makina'nın Romen Ratmil firması ile birlikte geliştirdiği RN-94 6x6 aracından 5 adet envantere alarak yoğun testlere tabi tutmuştu.)

Bu konuda bir başka ilginç örnek de Brezilya. Bu ülke, envanterindeki EE-11 Urutu ve EE-9 Cascavel araçlarının yerini almak üzere  için 6x6 zırhlı muharebe aracı tedariği projesi (Viatura Blindada de Transporte de Tropas - Média sobre Rodas) için İtalyan IVECO tasarımı VBTP aracını seçti. 2,044 adet VBTP-MR 6x6, 20 yıllık lojistik desteği içeren ve 2030 civarında tamamlanması planlanan projenin bedeli yaklaşık 3.3 Milyar Dolar. Brezilya bu araçları özellikle engebeli ve sık orman bitki örtüsü ile örtülü Amazon bölgesinde devriye maksatlı kullanmayı planlıyor.

Sonuç olarak her ülkenin savunma alımını, o ülkenin kendine özgü koşulları ve ihtiyaçları belirler. Bu tür projelerde dünya çapında yaygın ya da moda olan yönelim, tasarım ya da çözümler her zaman ihtiyacı tam olarak karşılamayabilir. Bu da aslında tedarik makamı ya da son kullanıcıdan çok sanayinin göz önüne alması gereken bir durumdur. Zira ArGe maliyetinden tasarruf etmek isteyen üreticiler çoğu zaman kolaycılığa kaçarak genelgeçer ya da moda çözümlere yönelebiliyorlar. Türkiye bu yaklaşımın ceremesini çok çekti, çekmeye devam ediyor. "%100 milli yerli tasarım" adı altında Türkçe isim vurulmuş devşirmeleri, Türk'e Türk propagandasını çok gördük.

Ve maalesef görmeye devam ediyoruz...

3 yorum:

Taner Kılınç dedi ki...

BMC firmasınun yüklenici olduğu modernizasyonu kapsamında BTR 60TTZA araçlarda motor,transmisyon,direksiyon,havalandırma sistemi,tamamen değiştirilmiş,ön sürücü camları zırhlı hale getirilmiştir.menzili 400 km olan BTR 60'lar motor yenilemesinin ardından menzilleri 1000 km'ye çıkmıştır.

Adsız dedi ki...

..ve o motorlar BTR-60 konseptini lisans altinda üreten eski Dogu Alman platformlarina ilk safhada uymamis, hararet yapmis ve kismen ordu kabiliyetleri ile yeniden revize edilmek zorunda kalmistir. Yoksa kagit üzerindeki BMC islemleri hos duruyor elbette ama realite daha farkliydi.

Adsız dedi ki...

btr'nin orjinal benzinli motoru sık arıza çıkaran, aşırı yakıt tüketen bir motordu. dizele çevrilmesi, hem yakıt tüketimi hem performans açısından iyi oldu. dizel motorlar değil, benzinli motorlar aşırı hararet yapmıştı.