AIP Dünyasında Son Durum

Dizel elektrik denizaltılara, nükleer denizaltılar kadar su altında kalma imkânı sağlayan AIP teknolojisi, doğal olarak çok sayıda donanmanın dikkatini çekmiş durumda. Pek çok ülke envanterindeki eski denizaltıları AIP tahrik sistemine sahip olanlarla değiştirmek ya da mevcut denizaltılarına bu kabiliyeti eklemek için çalışmalar yürütmekte.

AIP piyasasındaki son durum şu şekilde:

Almanya: Envanterindeki Tip 206 sınıfı denizaltıları hizmet dışına alan Almanya’nın denizaltı filosu 4 adet Tip 212A modeli bottan müteşekkil. 2005 – 2007 arasında hizmete giren bu botlara ilave iki Tip 212A’nın siparişi 22.09.2006 tarihinde verildi.

Alman Howaldtswerke-Deutsche Werft AG (HDW) ve İtalyan Fincantieri ortak projesi olan Tip 212A’lar, en gelişmiş AIP dizel elektrik denizaltı tasarımlarından biri. Siemens PEM yakıt hücresi sistemine sahip olan Tip 212A’lar satıhta 1,450t, dalmış durumda ise 1,830t deplasmana sahip. 6 adet 533mm torpido tüpü ile donatılmış botlar ana silah olarak, Alman Deniz Kuvvetleri’nde Atlas Elektronik DM2A4, İtalyan Deniz Kuvvetleri’nde ise Whitehead Alenia Sistemi Subacquei (WASS) A184 Black Shark torpidolarını kullanıyorlar. Ayrıca halen geliştirme ve deneme çalışmaları süren IDAS (Interactive Defense and Attack System for Submarines) denizaltından ateşlenen hava savunma / kara saldırı füze sistemi, yakın gelecekte Tip 212A’ların, standart silah sistemlerinden olacak. En son U33 denizaltısı 29.05.2008 tarihinde IDAS ile başarılı bir deneme atışı gerçekleştirmişti.

HDW firması ayrıca, Tip 212’den türetilen Tip 214 sınıfının da üreticisi. AIP dizel elektrik denizaltıları arasında başarılı bir satış grafiği yakalayan Tip 214’ler, son derece başarılı bir konvansiyonel dizel elektrik tasarımı olan Tip 209 ailesinin yeni nesil mirasçısı olarak nitelendirilebilir. Satıhta yaklaşık 1,650t, dalışta ise yaklaşık 1,850t deplasmana sahip olan bu denizaltılar Güney Kore, Portekiz (Tip 209PN adı altında) ve Yunanistan’a satıldı. Pakistan ile sözleşme görüşmeleri devam ediyor ve Türkiye’de ise 6 adet Tip 214TN türevinin inşa sözleşmesi imza aşamasında.

Güney Kore: Tip 214’ün Yunanistan ile birlikte ilk ihraç müşterisi olan Güney Kore’nin denizaltı filosu hatırı sayılır bir büyüklüğe sahip ve tamamı Alman menşeili botlardan müteşekkil. Halihazırda Güney Kore Deniz Kuvvetleri bünyesinde 9 adet Tip 209 / 1200 modeli, KSS-1 sınıfı dizel elektrik tahrikli denizaltı görevde bulunuyor. KSS-1’lerin ilki HDW’nin Kiel tersanesinde, geri kalan 8’i ise Daewoo’nun Okpo tersanesinde inşa edildi.

Güney Kore KSS-2 projesi kapsamında Kasım 2000'de Tip 214 tasarımını seçti. İhalede Tip 214'ün rakibi Fransız Scorpene modeli idi. Tip 214'lerin yurtiçinde üretim ihalesi de, 1.12 milyar $ karşılığında Hyundai Heavy Industries grubuna verildi. Hyundai proje boyunca HDW'den teknoloji transferi ve teknik destek sağlamakta.

Başlangıçta üç botu kapsayan projede opsiyon olan 6 ilave denizaltı için karar 2007 yılında alındı. Böylelikle Güney Kore, proje bittiği zaman toplam 9 adet Tip 214 sınıfı AIP tahrikli denizaltıya sahip olacak.

Güney Kore’nin gündeminde ayrıca 3,000 ton deplasamana sahip KSS-3 sınıfı okyanus tipi denizaltının da insaşı bulunuyor. Projenin detayları henüz netleşmemiş değil.

Hindistan: Bir yandan Nükleer tahrikli Arihant denizaltısı üzerinde çalışan ve denizaltından nükleer saldırı kabiliyeti inşa eden Hindistan, AIP teknolojisine de hatırı sayılır yatırım yapıyor.

Hindistan, Proje 75 adı altında Fransız DCNS tasarımı Scorpene denizaltılarını Mumbai’deki Mazagon Tersanesi’nde lisans altında inşa ediyor. 6 adet denizaltıyı kapsayan yaklaşık 3.5 milyar $ tutarındaki sözleşme 06.10.2005 tarihinde imzalandı. İnşasına Mayıs 2007’de başlanan botların 2012 – 2017 arasında hizmete girmesi planlanıyor. Hindistan ayrıca daha fazla yerli teknolojinin kullanılacağı Proje 75I programı ile 6 adet yeni nesil AIP denizaltı inşa edecek. Yaklaşık 11 milyar $ bütçeye sahip proje için Bilgi İstek Dosyası 08.09.2010 tarihinde yayınlandı.

Portekiz: Portekiz ile Alman German Submarine Consortium arasında 2 adet (+1 opsiyon) adet Tip 209PN Tridente sınıfı denizaltının üretimine ilişkin alımına ilişkin 911 milyon $ tutarındaki sözleşme, 21.04.2004 tarihinde imzalanmıştı. Offset boyutu 1.42 milyar Dolar olan proje kapsamında üretilecek botlar temelde Tip 214 sınıfı ile aynı teknolojiye sahip. 

İlk Tip 209PN, S167 Trindete 17.06.2010; ikinci bot, S168 Arpão 22.12.2010 tarihinde hizmete girdi. 2010 sonu itibariyle üçüncü bot için opsiyon henüz işletilmiş değil. Tip 209PN’ler, Portekiz DzK’den kısa süre önce emekliye ayrılmış Fransız Daphne modeli Albacora sınıfı denizaltıların yerine geçti.

Singapur: Singapur denizaltı filosunu 1996 yılında, İsveç’in emekliye ayırdığı toplam 5 adet A11 Sjöormen sınıfı denizaltıyı satın alarak kurdu. Bir adedi yedek parça kaynağı olarak kullanılan ve devredilmeden önce bakım ve tadilattan geçirilen bu botlar, Singapur Deniz Kuvvetleri’nde Challenger sınıfı olarak hizmet vermekte.

Singapur, ömrünü tamamlamak üzere olan dört adet Challenger’ı değiştirmek için yine İsveç’e yöneldi. Denizaltı filosunu AIP kabiliyeti ile modernize etmek için, zaten yoğun bir teknik ve eğitim işbirliği içerisinde olduğu İsveç’ten, A17 Västergötland sınıfı botları satın almak için 2005 yılında görüşmelere başladı. Yaklaşık 127 milyon Doalr tutarındaki anlaşma ile Singapur, İsveç Deniz Kuvvetleri’nin emekliye ayırdığı Västergötland ve Hälsingland denizaltılarını satın aldı.

Denizaltılar Singapur’a teslim edilmeden önce kapsamlı bir modernizasyon işleminden geçirildiler. Botların boyu, 12m’lik bir gövde modülü eklenerek Stirling Mk3 tipi AIP tahrik sistemi yerleştirildi. Denizaltılar ayrıca Singapur’un içinde bulunduğu tropik iklim şartlarında görev yapacak şekilde tadil edildi. Kockums tersanesi, benzer bir işlemi İsveç’in kendi denizaltıları için daha önce yapmıştı: A17 sınıfının son iki denizaltısı, Södermanland ve Östergötland da gövdeleri uzatılarak Stirling AIP sistemi ile donatılmıştı.

Singapur’un A17’lerine ayrıca Singapur’un Defence Science and Technology Agency (DSTA) kurumu tarafından, DCNS SUBTICS muharebe kontrol sistemi baz alınarak geliştirilen bir komuta kontrol sistemi entegre edildi. Thales borda ve mayın sakınma sonarı ile modernize edilen A17’lerin ana silah sistemi olarak ise Whitehead Alenia Sistemi Subacquei (WASS) A184 Black Shark seçildi.

Modernizasyonu tamamlanıp 16.06.2009 tarihinde tekrar denize indirilen ilk denizaltı, Västergötland, Archer adı ile Singapur Deniz Kuvvetleri’nde 20.10.2010 tarihinde hizmete girdi. Aynı gün tekrar denize indirilen ve Swordsman adını alan Hälsingland’ın ise 2011 yılında hizmete girmesi bekleniyor.

Yunanistan: Yunanistan’ın yeni nesil denizaltı projesi için, “şimdilik mutlu sonla tamamlanmış” bir kriz sürecine sahne oldu.

Envanterindeki 8 adet Tip 209 sınıfı denizaltıdan dördünü değiştirmek için 1990'ların sonunda Arşimed isimli bir proje başlatan Yunanistan, 2000 yılında Alman Tip 214 modelinde karar kıldı. 15.02.2000 tarihinde imzalanan ve toplam bedeli 1.26 Milyar $ olan sözleşme, biri opsiyon olmak üzere toplam 4 adet Tip 214 tipi denizaltıyı kapsıyordu. Offset oranı 115% gibi yüksek bir mertebede olan anlaşma ayrıca, Alman DzK’nden emekliye ayrılmış iki adet Tip 148 modeli hücumbotun Yunan DzK’ne devrini de kapsıyordu. Denizaltılardan ilki HDW’nin Kiel’deki tersanesinde, geri kalan ikisi ise Hellenic Shipyard tarafından Skaramanga’daki tersanelerde inşa edilecekti. Opsiyon olan dördüncü denizaltı için sözleşme 30.05.2002 tarihinde imzalandı.

Arşimed projesinden bir süre sonra, Yunan Deniz Kuvvetleri'ndeki AIP kabiliyetli denizaltı sayısını artırmak için Neptune II projesi devreye girdi. Daha önce Tip 209 sınıfı denizaltılarından ilk dördünü (Tip 209 / 1100) Neptune I projesi kapsamında modernize eden Yunanistan, Neptune II ile 3 adet Tip 209 / 1200 botuna ilave modül ile AIP tahrik sistemi ve gelişmiş atış kontrol sistemi entegre edecekti. 826 milyon € tutarındaki projenin sözleşmesi 31.05.2002 tarihinde imzalandı. Modernize edilecek ilk denizaltı olan S118 Okeanos 2004’te kızağa alındı. Modernizasyon programına alınmayan S116 Poseidon’un, eğitim denizaltısı olarak kullanılması planlandı.

Arşimed projesinin ilk botu S120 Papanikolis 2004 yılında denize indirildi. Şubat 2005'te başlanan seyir testlerinde tespit edilen kusurlar nedeniyle Yunanistan, denizaltıyı teslim almayı reddetti. Kayda geçen sorunları giderdiğini açıklayan HDW, bu ülkenin projeden doğan mali sorumluluklarını yerine getirmediğini ileri sürdü. Kuru havuza alınan ve tadilata giren Papanikolis, 2008 sonbaharında tekrar testlere tabi tutuldu. Bu testlerin sonuçları ışığında Alman Savunma Bakanlığı, denizaltının deniz seyrine uygun olduğuna dair resmî bir rapor yayınladı. Ancak Yunan tarafı denizaltının hala şartnamedeki kriterleri sağlayamadığını iddia ederek teslim almayı reddetti. Sözleşme sorunlarının çözümü için yapılan görüşmeler uzun süre sonuçsuz kaldı ve en sonunda HDW,  21.09.2009 tarihinde Arşimed ve Neptune II proje sözleşmelerini tek taraflı olarak feshettiğini duyurdu.

Yunanistan'daki erken genel seçimlerin arifesinde gerçekleşen bu hamleden sonra, yeni Yunan hükümeti, Alman tarafı ile sorunu çözmek için masaya oturdu ve 2010 Ekim'inde karşılıklı mutabakata varıldı. Buna göre Yunanistan, inşası tamamlanan dört Tip 214 denizaltıyı ve Okeanos'u teslim alacak, ancak Neptune II projesinin kalan iki adet botu yerine aynı sayıda yeni Tip 214 sipariş edecekti. Böylelikle Yunan Deniz Kuvvetleri toplam 6 adet Tip 214 ve bir adet modernize edilmiş Tip 209 sınıfı AIP yetenekli denizaltıya kavuşmuş olacaktı.

Nihayet Yunan bayrağı çekilen Papanikolis, 21.12.2010 tarihinde resmen Yunan Deniz Kuvvetleri hizmetine başladı. S121 Pipinos, S122 Matrozos ve S123 Katsonis'in 2012 - 2013 arasında; ilave iki denizaltının da sırayla 2017 ve 2018 yıllarında hizmete girmesi öngörülüyor.

Türkiye’de Durum

Envanterinde 6 adet Ay sınıfı (Tip 209 / 1200), 4 adet Preveze sınıfı (Tip 209 / 1400) ve 4 adet Gür sınıfı (Tip 209 / 1400Mod) olmak üzere toplam 14 adet dizel elektrik denizaltı bulunan Türk Deniz Kuvvetleri, 1,800t sınıfı modern bir AIP yetenekli denizaltı tedariği için çalışmalara 2000’lerin başlarında başladı. Projeye başlama kararı 22.06.2005 tarihli Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) toplantısında alındı. Bilgi İstek Dosyası 29.03.2006; Teklife Çağrı Dosyası 28.12.2006 tarihinde yayınlandı. Projeye Fransız Armaris, İspanyol Navantia ve Alman HDW firmaları teklif sundular. 22.07.2008 tarihli SSİK toplantısında HDW - MFI konsorsiyumu seçildi.

Toplam 6 adet denizaltının Gölcük Tersanesi’nde inşa edilmesini içeren proje, Türkiye’ye denizaltı inşası ve alt sistemlerle ilgili ciddi miktarda teknoloji transferinin yapılmasını da kapsamakta. Denizaltıların komuta kontrol, haberleşme ve silah sistemlerinde de yerli katkının azami seviyede olması öngörülüyor. Yaklaşık 4 – 4.5 milyar $ bütçeli projenin 13 yılda tamamlanması planlanıyor.