Kurumsal Disleksi

İlköğretim çağını çoktan geçmiş bir birey, önüne konan çok basit bir metni bile okuyamıyorsa, onun hakkında ne düşünülür? Veya adını soyadını dahi yazamıyorsa? Akla ilk gelen açıklama, zeka geriliği olur muhtemelen.

Peki kurumlar, kendi içlerindeki ve çevrelerindeki gelişmelere göre doğru kararlar alamıyor, eylem ya da tepkilerinde en iyi olasılıkla geç kalıyorlarsa bunun sebebi ne olabilir? Yalnızca kötü yönetim veya hantal teşkilatlanma mı?

Birey bazında okuma ve öğrenme güçlüğünün tıbbi bir açıklaması var: Disleksi. Ve disleksi zeka seviyesi ile ilgili bir durum değil: Tam tersine yüksek zihinsel kapasiteye sahip bireyler de disleksik olabiliyor.

Benzer şekilde, kurumların da disleksik olmasından bahsedilebilir. Kurumlar da, insanlar gibi algı ve muhakeme yetenekleri yüksek olmasına rağmen okuma ve öğrenme güçlüğü çekebilir.

Disleksi, en yalın haliyle okuma güçlüğü olarak tanımlanabilir. Bireyin, yazılı bir metnin algılanmasında zorluk yaşamasıdır. Beynin, harf ve sembolleri işleyen bölümündeki bir bozukluğun sonucudur. Başka bir ifadeyle disleksi, bireyin zekasının ya da görme duyusunun değil, gördüğü işaretlerin işlendiği beynin ilgili bölümündeki bir sorundur.

Bu sorundan dolayı, disleksik bireyler okuma, yazma ve ikinci bir dil öğrenmede güçlükler yaşarlar. Zekalarında bir sorun yoktur, bilakis kendi alanlarında temayüz etmiş pek çok disleksik bilim insanı, iş insanı, sanatçı bulunmaktadır: Pablo Picasso, Steven Spielberg, Richard Branson, Tom Cruise gibi.

Disleksinin ortaya çıkışında genetik etkenler ve çevresel koşulların belirleyici rol oynar. Çok çeşitli tipleri ve farklı semptomları olmakla birlikte, disleksinin bilişsel bir sorun olduğu kesindir. Birey, okurken ve/veya dinlerken kelimeleri ve kelimeleri oluşturan harfleri, heceleri ayırt edemeyebilir. Bunları karıştırabilir, kendisi anlamlı kelimeler yazamayabilir ve/veya sesli olarak tekrarlayamabilir. Bunlar, bireyin zekası ile değil, beynin ilgili kısmıyla ilgili sorunlardır. Dolayısıyla disleksik bireylerin, kendilerine özel bir eğitim yöntemiyle başarı kazanmaları, akademik olarak ilerlemeleri mümkündür.

Buradan hareketle, disleksiyi kurumsal bir öğrenme güçlüğü olarak da yorumlamak mümkün olabilir diye düşünüyorum.

Aynı bireyler gibi kurum ve kuruluşlar da canlı organizmalardır. Kurumların da davranış paternleri, alışkanlıkları, güçlü ve zayıf yönleri olabilir. Kurumlar da hatalar yapabilir, yaptıkları hatalardan ders çıkarıp başarı elde edebilirler. Faaliyet alanlarında, rekabet ya da tehdit ortamına göre karar alma ve eyleme koyma süreçleri, çevrelerindeki koşulları algılama ve bunları değerlendirme yöntemleri, muadil ya da rakip kurumlar arasında farklılıklar gösterebilir.

Nasıl ki disleksik bir birey bir paragrafı meydana getiren kelimeleri ve bu kelimeleri meydana getiren harfleri normal şekilde görüyor ancak bunları kafasında anlamlı kelimelere çevirip okuma işlemini gerçekleştiremiyorsa, disleksik kurumlar da, içinde bulundukları ortam koşullarını algılamalarına rağmen, bu koşulları yorumlamakta başarısız olabilirler. Disleksik kurumların çok başarılı ve yüksek kapasiteli bilgi toplama ve iletme araçları, mekanizmaları bulunabilir; bu tür kurumların bilgi yorumlama kapasiteleri (kurumsal zekaları) çok üst seviye olabilir. Ancak bazı "kurumsal genetik" ve çevresel (kurum dışı) etkenler nedeniyle toplanan bilgiden anlamlı, işe yarar, eyleme dökülebilecek çıktılar üretilemeyebilir.

Söz gelimi disleksik bir savunma planlama mekanizması, envanterde bulunan bir tankı, aradan geçen yıllara, hızla değişen tehdit ortamına ve olası harekâtların gerektirdiği kapasiteye göre modernize etme gerekliliğini algılayamayabilir. Bu algı zafiyetinin sonucunda söz konusu tanklarla gerçekleştirilen ilk harekâtta yaşanan kayıpların ardından başlatılacak modernizasyon, fazlasıyla geç kalmış olacaktır. Bu savunma planlama mekanizmasının elinde son derece kapsamlı bilgi toplama araçları, açık ve kapalı literatüre erişim, sanayi altyapısı ve askeri ilişkiler ağı olabilir. Kurumsal disleksi, bu bilgi kaynaklarından elde edilen ham ve işlenmiş bilgilerin yerinde, doğru ve zamanında eyleme dönüşmesi gerçekleşmesini engelleyebilir.

Örnekler çoğaltılabilir.

Bireysel disleksinin "tedavisi" mümkün değil ancak uygun bir eğitim ve destek programıyla üstesinden gelinmesi, gelişim kaydedilmesi mümkün. Benzer şekilde, teşhis doğru yapıldığı zaman kurumsal disleksi de ilerleme ve gelişmenin önünde bir engel olmaktan çıkabilir.

Doğru tedavi için doğru teşhis şarttır. Kurumsal disleksinin teşhisi için de kurumun yapısı ve işleyişinde nesnel, tarafsız gözlem ve denetim gereklidir. Böylelikle kurumun bilgi toplama, işleme ve karar alma süreçlerindeki aksaklıklar tespit edilebilir.

Müteakiben, kurumsal yerleşik düşünce ve karar alma kalıplarının dışına çıkabilme, muhalif ya da genelgeçere ters düşünce ve yorumlara açık olabilme kapasitesinin geliştirilmesi gerekir. Muhafazakarlık bir güvenli liman olmaktan, atalet bir davranış kalıbı olmaktan çıkarılmalıdır. Öğrenmeye ve yeniliklere açıklık, bir dinamizm doğuracaktır.

Disleksik bireyler, tecrübeyle öğrenmeye daha yatkın olurlar. Benzer şekilde disleksik kurumlar da edinilen dersler üzerinden tecrübe havuzu yaratarak öğrenebilirler. Burada kurumsal hafızanın güçlü ve taze tutulması, insan kaynaklarına verilmesi gereken önem öne çıkıyor. Her bir faaliyet, operasyon ya da karar sonrası edinilen derslerin titizlikle kayıt altına alınması, paylaşılması ve yorumlanması, kurumun öğrenme sürecini geliştirebilir.

Yerli imkânlarla geliştirilmiş modernizasyon çözümüne rağmen 11 sene boyası dahi değişmemiş tankla harekâta kalkışılıp, kayıplar verildikten sonra başlatılan modernizasyon, tipik bir kurumsal disleksi semptomudur. Sabırlı, bilimsel ve nesnel bir yaklaşımla tedavisi mümkündür.


Disleksi ile ilgili olarak bkz:

http://pediatrics.uchicago.edu/chiefs/DBP/documents/reading pdf/Dyslexia.Peterson.pdf
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2597981/
https://www.dyslexia.com/about-dyslexia/signs-of-dyslexia/test-for-dyslexia-37-signs/
http://dyslexia.yale.edu/dyslexia/dyslexia-faq/

Ayrıca bkz: https://rameshard.wordpress.com/2014/11/30/dealing-with-organizational-dyslexia/