Türk Havacılık - Uzay Sanayiinin Yükselişi ve İtalya ile İşbirliği

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni'nin davetlisi olarak, Türkiye-İtalya Dördüncü Hükümetlerarası Zirvesi'ne katılmak üzere 29 Nisan günü İtalya'nın başkenti Roma'ya gitti.

İki ülke arasındaki ticaret hacminin artırılması yanında zirvenin en önemli gündem maddelerinden biri, iki ülke arasındaki savunma ve havacılık işbirliğinin geliştirilmesi. Baykar'ın kısa süre önce Piaggio Aerospace şirketini satın alması, kısa süre sonra da Leonardo ile imzaladığı işbirliği anlaşması, bu kapsamda önemli dönüm noktalarını teşkil ediyor.

Türkiye'nin İtalya ile havacılık ve uzay alanındaki işbirliğinin geçmişini 1970'li yıllardan başlatmak mümkün. Türk Silahlı Kuvvetlerinin (TSK) modernizasyonu kapsamında AB-204 / 205 tipi genel maksat ve AB-204AS ve AB-212ASW donanma helikopterleri ile F-104S avcı uçaklarının tedariki ile başlayan bu süreç, 1990'lı yıllardan itibaren SF-260D eğitim uçağı montajı, sonrasında da Meltem (ATR-72ASW) ve Martı (AB-412EP) programları ile devam etti. Göktürk-1 projesi ile de uzay sektöründe işbirliğinin temelleri atıldı.

Küresel ve bölgesel jeopolitik gelişmeler şimdi iki ülkeye de bu işbirliğini bir sonraki aşamaya taşımak için önemli fırsatlar sunuyor. Bu fırsatları; Türkiye'nin havacılık - uzay sektörünün gelişim süreci ve günce programları ile birlikte Centro Studi di Politica Internazionale (CeSPI) için kaleme aldığım "Türkiye’s Rise in Aerospace Industry and Cooperation with Italy" başlıklı makalemde inceledim.

Makaleye buradan ulaşabilirsiniz.

Siyah Gri Beyaz 20 Yaşında

Eser: "Portrait of Diego Martelli"
Edgar Degas

Başlarken "neden" değil yalnızca "nasıl" sorusu için yanıtım vardı kafamda, o da epey basitti: Yazmak ve yayımlamak.

Şimdi dönüp baktığımda, Siyah Gri Beyaz'ı 20 yıl önce başlatırken aslında bunu neden yaptığımın da en başından belli olduğunu anlıyorum. Siyah Gri Beyaz'ın kendisi için.

Evet, Siyah Gri Beyaz 20 yaşında. İlgi duyduğum ve araştırdığım, çalıştığım konularda düşündüklerimi, bildiklerimi ve gördüklerimi paylaştığım bu blog, 20 yılda benim için yoldaş, not defteri ve öğretmen karışımı. Bu süre zarfında hayatımda, Türkiye'de, dünyada büyük değişimler oldu. Pek çok şey öğrendim ve pek çok hata yaptım ve doğru bildiğim pek çok şeyin yanlış olduğunu gördüm. Siyah Gri Beyaz'a kaydettim bir kısmını, belki istediğimden daha azını.

Bu süreçte önce "Dört Deniz Bülteni" ardından da "Silahlar ve Tereyağı" gibi iki güzel yan proje çıktı ortaya. Siyah Gri Beyaz'daki yazılarımda olduğu gibi bunların da yarattığı ilgi ve etkilere tanık oldukça hala şaşırıyor, mahcubiyetle karışık bir mutluluk duyuyorum (Vesileyle not düşmek isterim, Dört Deniz Bülteni'ni yayımlamaya devam etmeyi planlıyorum. Bunun için bazı yazılım altyapısı denemeleri yapıyorum).

"Nereye kadar" sorusuna da bir yanıtım yok. "Gittiği yere kadar" demek en kolayı. Ancak 20 yılın sonunda hala ilk günkü heyecan ve enerjiyi taşıdığımı hissediyorsam doğru yanıt "uzun süre" olabilir.

Sadık okura bu süre zarfında bana yoldaşlık ettiği için şükranlarımı sunuyorum.

Öngörü, Belirsizlik ve Troçki

Geçtiğimiz hafta bir şirketimizin üst yönetimine verdiğim eğitimde, Polonyalı tarihçi Isaac Deutscher’in, Bolşevik lider Lev Troçki hakkında yaptığı keskin bir tespiti paylaştım. Deutscher, Troçki’nin ileri görüşlülüğünü şöyle tanımlıyordu:

    “Onun ileri görüşlülüğünün kanıtı, öngörülerinin hiçbirinin henüz gerçekleşmemiş olmasıdır.”

Bu ifade, hem ironik hem de çarpıcıdır. Geleceği öngörmek, yani forecasting yapmak, çoğu zaman çifte bir risk taşır: Hem yanılma ihtimali, hem de haklı çıksanız bile, kimsenin hazır olmaması.

Dronun Ruhu, CONOPS

Ukrayna Savunma Bakanlığı, 2025 yılı içinde tam 4.5 milyon FPV (First Person View) tipi dron satın alacağını duyurdu. Bu rakam, yalnızca Ukrayna'nın savaşta izlediği stratejiyi değil aynı zamanda modern savaş alanının dönüşümünü de yansıtmakta.

Üçüncü yılı geride bırakan Rusya-Ukrayna Savaşı'nda FPV dronlar yaygın şekilde kullanılıyor. Ancak burada önemli olan, FPV dronların kendisi değil, bunların savaş ortamında nasıl kullanıldığıdır. Bu noktada kritik olan ayrım şudur: FPV dronlar zaten vardı; ancak askeri sahada bu şekilde kullanılmaları yeni bir inovasyondu.

Ekonomik Kalkınma İçin Bilgi Üretmek mi Teknoloji Satmak mı?

Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye, ekonomik büyüme için inovasyonu kullanmaya odaklanarak küresel teknolojik alanda dinamik bir oyuncu olma iddiasına sahip. Bu doğrultuda, 10’uncu ve 11’inci Kalkınma Planlarında görüldüğü üzere özellikle teknoloji alanında kalkınma önceliklerinde önemli bir değişim gerçekleşti: Stratejik odak bilgi üretiminden ticarileşmeye kaydı.

Teknolojik ilerlemelere olan artan yatırımıyla Türkiye, uluslararası arenada rekabetçi bir güç olarak kendini konumlandırmayı hedeflemekte. Bu hedef doğrultusunda kamunun ana stratejisi, fikrî sermayeyi somut ekonomik kazanımlara dönüştürme çabası ekseninde şekillenmiş durumda. Ticarileşme (ya da ürünleşme), sürdürülebilir kalkınma ve küresel rekabet gücünün artırılması için önemli bir itici güç olarak ele alınıyor.

Ülke bu dönüşüm aşamasında ilerlerken, bilgi ile ticari fırsatlardan yararlanma arasındaki denge, Türkiye'nin teknolojik olarak gelişmiş ve ekonomik olarak canlı bir geleceğe doğru gidişatını şekillendirmede önemli hale geliyor.

Erdil ve Akçomak'ın (2021) raporunun da vurguladığı gibi, Türkiye bilim, teknoloji ve inovasyon (BTİ) politika yapımında altı ana konuya odaklanmış bulunuyor:

• Sektör-odaklılık yerine teknoloji-odaklılık,
• Yerli ve milli teknoloji üretimi,
• Bilgi yaratmadan ziyade ticarileştirmenin ön planda olması,
• Yüksek teknoloji, yüksek katma değerli ürünlerin önceliklendirilmesi,
• Dijital dönüşüm
• Ortak yaratım

Altı eğilimden, odak noktasının bilgi yaratımından ticarileştirmeye kayması, neoklasik ve evrimsel ekonomi okullarının BTİ politika yapımındaki rolü hakkında ebedi ve ezeli bir tartışmaya değindiği için özel ilgiyi hak ediyor. Bu değişimin ana nedenlerine girmeden önce, bilginin ticarileştirilmesiyle ilgili politika yapım yönünü genişleteceğim.

Defence Studies: Balancing Aspiration and Reality: Autarky in Turkish Defence Industrial Policy

Prof. Dr. Serhat Güvenç, Doç. Dr. Sıtkı Egeli ve Dr. Çağlar Kurç ile birlikte, "National Defence Industry: From an Enabler of Turkey’s Pursuit of Strategic Autonomy to a Bridge between Turkey and Europe" projesi kapsamında yürüttüğümüz araştırmanın bir özeti niteliğindeki, "Balancing aspiration and reality: autarky in Turkish defence industrial policy" başlıklı makalemiz, Defence Studies dergisinin son sayısında yayımlandı.

Bibliyografya: Rusya - Ukrayna Savaşı

24 Şubat 2022 tarihinde Rus ordusunun Ukrayna'yı işgali ile başlayan savaş, neden olduğu yıkımın yanında askeri, politik ve toplumsal düzlemlerde derin değişim ve dönüşümleri tetikledi. Bunları anlamlandırmaya ve geleceğe dair öngörülerde bulunmaya çalışmak oldukça zor. Zira devam eden bir süreç söz konusu ve açık kaynaklara yansıyan büyük miktarda verinin hangisinin, ne kadarının güvenilir olduğunu da ölçmek mümkün değil.

Veri miktarının büyüklüğü, konuyu farklı yönlerden ele alan çalışmaların sayısına da yansıyor doğal olarak. Aşağıdaki listede, Rusya - Ukrayna Savaşını, savaşın geneli ile askeri inovasyon, teknoloji ve savunma sanayii açılarından ele alan kitap, rapor, makale ve yazıları derledim. Fırsat buldukça güncelleyeceğim.

Harekât Ortamının Dönüşümü ve Kalite - Test Süreçlerine Etkisi

HAVELSAN tarafından "yazılımda kalite" teması ile  düzenlenen Kalitech '25 Kalite Zirvesi, 11 Şubat günü HAVELSAN Teknoloji Kampüsü'nde gerçekleştirildi. Zirvede ben de "Harekât Ortamının Dönüşümü ve Kalite - Test Süreçlerine Etkisi" başlıklı bir konuşma yaptım. 

Açılış konuşmalarını Savunma Sanayii Başkanlığı Sanayileşme ve Stratejik Planlamadan Sorumlu Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Ihsan Kaya ile Kalite, Test ve Sertifikasyon Daire Başkanı Tolga Sayın ile HAVELSAN Kurumsal Gelişim Genel Müdür Yardımcısı Semih Demirtoka ve Kalite ve Süreç Yönetimi Grup Müdürü Hüseyin Savaş'ın yaptığı zirvenin ilk oturumunda Hacettepe Universitesi Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Murat Caner Testik "Makineler Çağında Kalite", İstanbul Teknik Üniversitesi Ulusal Yazılım Sertifikasyon Müdürü Prof. Dr. Burak Berk Üstündağ "Yazılım Test ve Kalite Yönetiminde Üretken Yapay Zeka", Testinium Genel Müdür Yardımcısı Sedat Zencirci "Yazılım Kalitesi ve Verimlilik Etkisi" konulu sunumlarını gerçekleştirdi.

İkinci oturumda ise HAVELSAN Test Mühendisliği Grup Müdürü Kadir Herkiloglu "Yazılım Kalitesi ve Test: En İyi Uygulamalar ve Güncel Trendler", Danışman Prof. Dr. Asim Egemen Yilmaz "Yazılım Kalitesinin Finansal Dönüşümü ve Kalite: Hatalardan Tasarrufa, Mükemmellikten Kâra" başlıklı sunumlarını yaptılar. 

Yazılım Kalitesinde Gelecek Trendler ve Teknolojiler" konulu panelde ise ROKETSAN Kalite Direktörü Özgüç Onur Güderi, STM Kalite, Test ve Süreç Yönetimi Müdürü Ertuğrul Balaban, TRTEST Siber Güvenlik Direktörü Mustafa Yılmaz ile MilSOFT Strateji ve Kalite Yönetimi Direktörü Burak Baysak konuşmacı oldu.

Konuşmamın ana teması, jeopolitik, teknolojik ve askeri faktörlerin etkisiyle hızla değişip dönüşen ve belirsizliklerin daha da arttığı harekât ortamı ihtiyaçlarına yanıt verebilmek için adaptasyon kabiliyetinin geliştirilmesi; özgün ulusal ihtiyaçlarımızı karşılayacak standart, metodoloji ve işbirliği kültürünü geliştirmemiz gerekliliği idi.

Şöyle ki:

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 75

Silahlar ve Tereyağı podcast'in yetmişbeşinci bölümünde hassas güdümlü silah sistemi tasarımında güncel gelişmeler, harekât konsepti ve kullanım şekilleri, ürünleri şekillendiren ihtiyaçları konuştuk.

Savunma ve Havacılık Sanayii 2023 Performans Raporu ve Bazı Değerlendirmeler

Savunma ve Havacılık Sanayii İmalatçılar Derneği (SASAD), 2023 Performans Raporu'nu yaklaşık bir yıl gecikme ile sessiz sedasız yayımladı.

Önceki yıllardaki sürümlerin aksine 2023 performan raporu, veri ve göstergelerin yorumu ve genel değerlendirmelere -Yönetim Kurulu Başkanı Osman Okyay'ın sunuşu haricinde- yer vermemiş. 

SASAD sektör performans raporları, dernek üyesi şirketlerin sağladığı veriler ile hazırlanıyor. Bu da, rapordaki gösterge ve verilerin kapsamının, dernek nüfuz alanı ile sınırlı olması anlamına geliyor. SASAD'ın 2023 itibariyle 300'e yakın üyesi bulunuyor, ancak Baykar SASAD üyesi değil. Türkiye'nin açık ara en fazla savunma - havacılık ihracatı yapan Baykar'ın ciro, istihdam, yurt dışı satış geliri gibi verileri rapordaki verilere dahil mi, yorum yapmak mümkün değil. Zira raporda verilerin hazırlanma metodolojisine dair herhangi bir bilgi verilmemiş. 

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 74

Silahlar ve Tereyağı podcast'in yetmişdördüncü bölümünde ABD'nin 47'nci Başkanı Donald Trump'ın politikaları ve stratejisi, bunların küresel etkileri, yeni düzen ve denklemleri konuştuk.

Teknoloji Transferi ve Ekonomik Kalkınma

Teknoloji transferi süreci
(Kaynak: University of Kansas)

Teknolojinin yayılması kavramı, iktisadi kalkınmanın temel itici güçlerinden olarak kabul edilmekte. Adam Jaffe'nin de (2015) vurguladığı üzere, bu kavramın altında bir takım karmaşık süreçler ve mekanizmalar bulunuyor. Teknolojinin transferi ya da yayılması, kendi başına bir katalizör görevi görmüyor. Teknoloji yayılmasının nihai hedefi farklı bağlamlarda bütünleştirilmesi ve kullanılması olsa da, bu süreç ne tekdüze ne de basittir ve genellikle önemli zaman ve yerel koşullara uyum gerektirir.

Mevcut literatürün çoğu, doğrudan yabancı yatırım (Foreign direct investment; FDI) ve çokuluslu faaliyet gibi ölçütleri göz önünde bulundurarak teknoloji yayılmasını makro düzeyde incelerken, bu süreci yönlendiren belirli mekanizmalara ve bağlamsal farklılıklara daha az dikkat ediliyor. Bu farklılıkların en başında ülkelerin kendilerine özgü koşulları yer alıyor. Yetişmiş insan gücü, fikrî ve sınaî mülkiyet hakları, destek ve teşvik mekanizmaları, bilim, teknoloji ve inovasyona dair toplumsal mutabakat ve ülkü birliği, bu farklılıklardan bazıları. Teknoloji transferinin ve nihayetinde özümsenmesinin gerçekleşmesi, bu etkenlere doğrudan bağlı. Başka bir deyişle teknolojinin transfer edilebilmesi için "alan" ve "veren" tarafın bazı ön şartları sağlıyor olması gerek.

Başlıksız

Eser: "Solitude at Dusk"
ChatGPT, OpenAI

Dünya için de benim için de çok hareketli bir yıl oldu 2024. Planladığım bazı şeyleri yaptım (bazılarını yapamadım); planlamadığım bazı şeyleri gerçekleştirdim ve adına fırsat dedim ve aynı zamanda keyifli (ve keyifsiz) bazı süreçleri yönetmem gerekti. Pek çok artı ve eksi bir arada aynı heybeye doldu özetle. 

Dünyanın dönüş hızı daha da arttı sanki. Dünyanın, bölgenin, ülkenin bir şeylerin arefesinde olduğu hissi daha da yoğunlaştı. "Bir cisim yaklaşıyor!" Ama ne? Küresel sistemin mevcut durumuna, artan gerilim ve çatışmalara bakılacak olursa pek de hayırlı değil gibi. 

Böyle zamanlarda rijid planlardan ziyade alternatifleri çoğaltmaya odaklanmak gerek. Belirsizliklerin, öngörülemezliklerin artığı (ya da hep fazlaydı belki?), görüş mesafesinin iyice düştüğü dönemlerde ayakları sağlam basmak gerek. 

Bunun için de uyanık olmak gerek. Devlet olarak da birey olarak da. 

Siyah Gri Beyaz okuruna bu zor süreçte bol şans diliyorum.


Not: Dört Deniz Bülteni'ni bir süredir hazırlamıyorum, daha doğrusu hazırlayamıyorum. Aylık ortalama 200 ila 400 arası haber ve makale taramamı gerektiren bu bültene, son iki senede iş ve akademik çalışmalarım nedeniyle giderek daha az vakit ayırabilir hale gelmiştim. Devam edip etmeyeceğime henüz karar vermedim. 2025'te tamamlamam gereken kitap başta olmak üzere başka proje önceliklerim bulunuyor. Bültenin müdavimlerinden özür diliyorum.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 73

Silahlar ve Tereyağı podcast'in yetmişüçüncü bölümünde Suriye'de 13 yıl süren iç savaşın sona ermesi ve muhtemel gelişmeleri konuştuk.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 72

Silahlar ve Tereyağı podcast'in yetmişikinci bölümünde ABD'de seçimi kazanan Donald Trump'ın göreve gelmesiyle birlikte küresel ölçekte gerçekleşmesi olası siyasi, teknolojik ve endüstriyel gelişmeler, değişim ve dönüşümleri konuştuk.

Rapor: Adapting Security: Turkiye’s Defence Industry: Which Way Forward?

Türk savunma sanayii, ülkenin dış politika tercih ve yönelimlerinden doğrudan etkilenmekte ve benzer şekilde bir yol ayrımına gelmiş bulunmakta. Önümüzdeki birkaç yıl içinde alınacak kararlar, sonraki on yıllar boyunca savunma sektörünün geleceğini şekillendirecektir. Karar alıcıların değerlendirmesi gereken iki kritik husus bulunuyor: Hangi ülkeler Türkiye'nin en işbirliği ortakları olacak ve hangi savunma sanayi sektörlerine ya da alt başlıklarına öncelik verilmeli?

Ankara'nın izleyebileceği genel olarak beş olası dış politika tercihi bulunmakta. Bunların her birinin kendi tarihsel bağlam ve gelişim süreci var.Bu beş alternatif, "İzolasyonist", "Yeni Ufuklar", "Yön Değiştirme", "Koruma" ve "Batı'ya Dönüş" olarak sınıflandırılabilir.

İzolasyonist bir yaklaşım, Türkiye'nin savunma sanayii için en zararlı yaklaşım olacaktır ve onu İran ve Kuzey Kore'ninkilerle benzer bir konuma yerleştirecektir. Sektör Batı savunma-endüstriyel ekosistemine oldukça entegre olduğundan, Batılı ortaklarla ilişkilerin kesilmesi ülkenin savunma-endüstriyel kapasitesini ciddi şekilde akamete uğratacaktır.

Yeni Ufuklar yaklaşımı, 1960'ların ortalarında başlayan ve daha yakın zamanda askeri diplomasi ve savunma ihracatı ile inşa edilen Küresel Güney -özellikle Orta Doğu, Afrika ve Asya- ile etkileşime dayanacaktır. Bunun ileride Türk politikasının bir parçası olarak kalması oldukça olasıdır.

Türkiye, rotasını değiştirerek Batılı müttefiklerinden uzaklaşabilir ve Rusya, Çin veya her ikisine daha yakınlaşabilir. Ancak, bu tercihin savunma sanayiine pozitif etkisi çok sınırlı olacaktır.

Ankara, bir denge yaklaşımıyla Doğu ve Batı arasında daha nüanslı bir duruş benimseyebilir. Bu, Türkiye'nin 1920'ler ve 1930'lardaki dış politikasının izlerini taşıyacaktır. Ancak uluslararası siyasi ortamın son birkaç yılda daha da iki kutuplu hale geldiği, ABD ve Çin'in önderlik ettiği iki blok arasında giderek daha fazla bölündüğü göz önüne alındığında, bu yaklaşım özellikle savunma sektöründe çok zor olacaktır.

Türkiye'nin Batılı müttefikleriyle ilişkilerini iyileştirmek için çalışacağı "Batı'ya Dönüş", zorluklarla karşılaşmadan daha ulaşılabilir ve daha az riskli görünüyor. İlerleme, yalnızca Türkiye'nin değil, aynı zamanda bu konuda geçmiş performansları Türk bakış açısından pek de cesaret verici olmayan Batılı ortakların olumlu ve yapıcı tavrına bağlı olacaktır. Ankara için bu yaklaşımın iki bölümü olabilir: Batılı güvenlik kurumları aracılığıyla çok taraflı iş birliğini sürdürmek ve daha istekli Batılı müttefiklerle ikili ilişkilerini geliştirmek. Çok taraflı yolu izleyen Türkiye, NATO aracılığıyla iş birliği yaparken Avrupa Birliği aracılığıyla olduğundan daha fazla başarı elde etti. İkili olarak, ABD ile ilişkileri son 20 yılda önemli ölçüde kötüleşti ve önümüzdeki birkaç yıl içinde tamamen toparlanması pek olası görünmemekte. Öte yandan Fransa ve Almanya dahil olmak üzere bazı Avrupa ülkeleriyle ilişkilerin gergin kalması son derece muhtemeldir - ancak İtalya, Polonya, Romanya, İspanya ve Birleşik Krallık ile işbirliği ve ilişkilerin seyri umut vericidir.

İkinci önemli karar savunma-endüstriyel alanda uzmanlaşma ya da önceliklendirme ile ilgilidir. Ankara'nın 2004'ten bu yana tüm gereksinim yelpazesinde giderek daha sofistike ekipman geliştirme stratejisinin sürdürülebilirliği şüphelidir. Türkiye'nin büyüyen yeteneklere sahip olduğu bazı sistem ve platform alanları umut vericidir. Ancak bu çabalar, teknoloji transferini düzenlemek ve savunma-endüstriyel iş birliğinin genel örüntüsünü yönlendirmek için kapsamlı ve tutarlı bir ihracat çerçevesiyle birleştirilmelidir.

Prof. Dr. Serhat Güvenç, Doç. Dr. Sıtkı Egeli ve Dr. Çağlar Kurç ile birlikte, "National Defence Industry: From an Enabler of Turkey’s Pursuit of Strategic Autonomy to a Bridge between Turkey and Europe" projesi kapsamında kaleme aldığımız ve International Institute for Strategic Studies (IISS) tarafından yayımlanan "Turkiye’s Defence Industry: Which Way Forward?" başlıklı raporumuz, yaklaşık 1.5 yıl süren bu kapsamlı projenin sonunda Türkiye'nin önündeki tercihleri ve bu tercihlerin arka planını analiz ediyor.

Rapora buradan ulaşabilirsiniz.

Teknolojiyi İtmek mi Ürünü Çekmek mi?

Teknoloji yönetimini ve teknolojik gelişmelerin istikametini arz - talep dengesi bakımından ele alınca iki ana mekanizma ile karşılaşıyoruz. Bunlardan biri "teknoloji itme modeli" (technology push), diğeri ise "piyasa çekme modeli" (market pull).

Teknoloji itme modeli, temel araştırma geliştirme (ArGe) faaliyetleri ile başlayan, akabinde tasarım ve mühendislik ve en nihayetinde test ve üretim ile kullanıcıya ürünün sunulmasını içeren bir süreç. Burada teknolojiyi, ürünü ve o ürünün kullanım konseptinin belirlenmesinde ana aktörler, sektör (şirketler) ve araştırma kurumlarıdır. Sürecin işletilmesinde piyasadan ya da müşteriden geri besleme alınmakla birlikte, geliştirme ve yenilik için ana itici güç, ana motivasyon müşterinin ihtiyaçları değil. Bu modelde genellikle yenilikçilik, teknolojik potansiyelin sınırlarını zorlamak ve yeni bir değer yaratma hedefiyle ilerler. Bu da, pazarda henüz talebi olmayan ancak potansiyel olarak talep oluşturabilecek ürünlerin geliştirilmesine yol açar. Örneğin, yarı iletken teknolojilerinin ya da lazer sistemlerinin ilk yıllarında bu yaklaşımın etkisi belirgindi.

F-35 Sipariş Defteri

Son güncelleme: 13.04.2025

F-35 için katılımcı ve müşteri ülkelerin kesinleşmiş (anlaşma ya da sözleşmeye bağlanmış) ya da beyan edilmiş alım adetleri:

OSINT Kirliliği

Beyaz Show programındaki karakterlerden "Hamit".
Kendisi erken dönem "OSINT'çi" olarak kabul edilebilir.

Rus Savunma Bakanlığı 2 Eylül günü, bir Mil Mi-28 taarruz helikopterinin Kursk'ta ilerleyen Ukrayna ordu birliklerine karşı düzenlenen saldırılar sırasında uçuşunu gösteren bir video yayınladı. Son günlerde CEO'sunun Fransa'da gözaltına alınmasından dolayı gündeme gelen Telegram sosyal medya sitesinde paylaşılan videoda, Mi-28N taarruz helikopterinin güncellenmiş modeli olan Mi-28NM, silah yüklü olarak kalkış, uçuş ve iniş yaparken görülüyordu.

"EjShahid" (@EjShahid) rumuzlu bir X (eski Twitter) kullanıcısı, videonun bir kısmında yer alan bir ayrıntı üzerinden helikopterin uçtuğu bölgeyi tespit etti. Videoda kısa bir anlığına, helikopterin burnundaki SMS-550 elektrooptik kamera görülmekteydi. Kameranın lens camlarına yansıyan yeryüzü şekilleri ve ayrıntılar üzerinden söz konusu X kullanıcısı, helikopterin Rus Savunma Bakanlığının açıklamasının aksine Kursk'ta değil, işgal altındaki Donetsk oblastındaki Hromove mevkiinde uçtuğunu, koordinatlarıyla birlikte tespit etti. 

Açık kaynak istihbaratı (open source intelligence; OSINT) ile neler yapılabileceğine güzel bir örnek. Ancak bu vakanın bana düşündürdüğü başka bir husus daha var: OSINT kirliliği.

50’nci Yılında Türk Fantomları

30 Ağustos 2024, McDonnell Douglas F-4E Phantom II savaş uçağının Türk Hava Kuvvetlerinde hizmete girişinin 50’nci yıldönümü idi. Havacılık tarihinde özel bir yere sahip, sayılı uçaklardan olan ve Türkiye’de de “Baba Fantom” ya da sadece “Baba” olarak anılan F-4, 1958 ile 1981 yılları arasında çeşitli modellerde 5,000’den fazla üretildi. Pek çok savaş, çatışma ve harekâtta görev almış olan F-4 halen İran, Yunanistan ve Türkiye’de uçmaya devam ediyor.

Phantom ile hem pilot ve yer personeli hem de havacılığa tutkulu kitleler arasında çok özel bir bağ bulunuyor. Bu uçak yalnızca görüntüsü ve güçlü J79 motorlarının gürültüsü ile değil aynı zamanda öncülük ettiği dönüşüm ile de Türk askeri havacılık tarihinde özel bir yere sahip. Zira Fantom’un hizmete girişi, modern Türk hava gücünün oluşum sürecinin de başlangıcını teşkil ediyor.

F-4E Phantom II’nin, en büyük kullanıcılarından olan Türk Hava Kuvvetlerindeki tarihi, bu bakımdan da önem taşıyor.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 71

Silahlar ve Tereyağı podcast'in yetmişbirinci bölümünde HAMAS Siyasi Büro Şefi İsmail Haniye'nin suikast sonucu öldürülmesinin ardından İran - İsrail gerilimi, senaryolar ve etkilerini konuştuk.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 70

Silahlar ve Tereyağı podcast'in yetmişinci bölümünde ILA 2024 ve Farnborough International Airshow fuarları çerçevesinde dünyada askeri havacılık sektörünün mevcut durumu, gündemi, eğilimler ve konseptleri konuştuk.

Rapor: Adapting Security: The Intersection of Turkiye’s Foreign Policy and Defence Industrialisation

Onlarca yıl süren yatırım ve reformların ardından Türkiye'nin savunma sanayisi, uluslararası savunma pazarlarında ciddi bir oyuncu olarak ortaya çıkıyor. Ancak bu başarıya giden yol kolay olmadı. Yükselen bir güç olarak Türkiye, stratejik özerklik arzusunu ABD, diğer NATO müttefikleri ve Avrupa Birliği ile ilişkiler de dahil olmak üzere çok sayıda başka faktöre karşı dengelemek zorunda kaldı. Öte yandan karar alıcıların da Türkiye’nin dış politika tercihlerinde olduğu kadar savunma politikalarında da derin izleri oldu.

Ankara'nın savunma politikalarındaki tercihleri, hem uluslararası siyasi sistemin yapı ve dinamiklerini yansıtıyor hem de karar alıcılar tarafından dış politikayı yönlendirmek için kullanılıyor. Örneğin ABD ile hizalanma, Soğuk Savaş'ın başlarında ABD ve diğer Batılı müttefiklerin sağladığı askeri araç – gerecin yoğun şekilde ülkeye akmasına yol açtı. Bu durum Türk Silahlı Kuvvetlerinin hızlı bir şekilde modernleşmesine olanak sağlasa da, ekipman bolluğu ülkenin yeni doğmakta olan silah endüstrisinin gelişimini geciktirdi. Kıbrıs Krizi (1963-64) sırasında ABD tarafından sağlanan silahların kullanımına getirilen kısıtlamalar, ABD'nin uyumunun sınırlarını ortaya çıkardı. NATO müttefiklerinin Türkiye’de kamuoyunun sert tepkisini çeken ve kolektif hafızada derin izler bırakan ambargoları da bu bağlamda önem taşımaktadır.

1980'li yıllarda Türk ekonomisi liberalleşmeye başlayınca, Türkiye'nin savunma sanayii de Batılı firmalarla ortak girişimlere yönelerek bu duruma uyum sağladı. Batılı şirketler, Türk pazarlarına erişim karşılığında, ürünlerini Türkiye'de ortak üretime tabi tutmak için yeni teknolojiler ve sermaye getirdiler. 1990'lı yılların başında Sovyetler Birliği'nin çöküşü, Türkiye'nin yeni kurulan Rusya Federasyonu ile iyi ilişkiler kurmasına da olanak tanıdı. Aynı zamanda AB üyeliği, Türkiye'nin Soğuk Savaş sonrası dış politika gidişatında önemli bir tema haline geldi.

Her ne kadar savunma-sanayi ilişkileri ve Türk silah pazarı hem Rusya hem de Avrupa ilişkilerinde kilit rol oynamış olsa da, Türkiye'nin savunma sanayini geliştirme çabası sadece yerli silah üretiminin kalitesini artırmaktan ibaret değildi. Yeni ortaklar aynı zamanda Ankara'nın savunma sanayi bağlarını çeşitlendirme ve geçmişte güvenilmez olan Batılı tedarikçilere alternatif bulma arzusunu da yansıtıyordu. Bu durum, Rus S-400 (RS-SA-21 Growler) hava savunma sistemlerinin satın alınması ve ardından Türkiye'nin Lockheed Martin F-35 Lightning II savaş uçağının ortak yapımı projesinden çıkarılması gibi oldukça tartışmalı kararlara yol açacaktır. 

2010'lu yıllarla birlikte özgün tasarım ve ürünlerin ilk somut sonuçları ortaya çıkmaya başladı. Kullanıma sunulan platform ve sistem çözümleri, Türk Silahlı Kuvvetlerine ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmış üstün yetenekler kazandırdı. Bu, terk edilme korkusunun hafifletilmesine yardımcı oldu ve bu yerli çözümlerden birçoğunun ihracat müşterileri arasında da cazip olduğu kanıtlandı. Bu durum Türkiye'nin güçlü bir büyüme ve yenilik sergileyen sektörüyle kendisini pazarın bozucusu olarak konumlandırmasına olanak tanıdı. Ancak savunma ihracatında dikkat çekici bir büyüme yaşayan Türk sanayisi ve otoriteleri, bu büyümeyi sürdürme konusunda yoğun bir baskı altında. Her ne pahasına olursa olsun ihracat yapma baskısı, uluslararası ilişkilere zarar verme ve Türkiye'nin uluslararası alanda imajını zedeleme riski taşır; özellikle de karar alıcılar savunma ihracatı ile ihracatçı hükümetlerin sorumluluğu arasındaki doğrudan bağlantıyı kuramazlarsa. Bu bağlamda, günümüzün çok kutuplu sistemi hem fırsatları hem de riskleri beraberinde getiriyor; zira Türkiye, savunma sanayii yeteneklerini desteklemek ve yeni ve ortaya çıkan çıkarlarını dengelemek için istekli ortakların mevcudiyetini kullanıyor.

Prof. Dr. Serhat Güvenç, Doç. Dr. Sıtkı Egeli ve Dr. Çağlar Kurç ile birlikte, "National Defence Industry: From an Enabler of Turkey’s Pursuit of Strategic Autonomy to a Bridge between Turkey and Europe" projesi kapsamında kaleme aldığımız ve International Institute for Strategic Studies (IISS) tarafından yayımlanan "Adapting Security: The Intersection of Turkiye’s Foreign Policy and Defence Industrialisation" başlıklı raporumuz, bu sürece jeopolitik perspektiften ışık tutmayı hedefliyor.

Rapora buradan ulaşabilirsiniz.

3. Dünya Savaşı Çıkabilir mi? (Yoksa Zaten Çıktı mı?)

Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik olarak 24 Şubat 2022'de başlattığı istila harekâtının üzerinden yaklaşık 2.5 yıl, HAMAS militanlarının İsrail'e 7 Ekim 2023 tarihli saldırısından sonra İsrail'in Gazze'ye yönelik sistematik soykırım harekâtı başlatmasının üzerinden de yaklaşık sekiz ay geçti. Her iki savaşın da sona ermesine yönelik ufukta bir umut görünmüyor. Tüm bunların üstüne de Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, İsviçre'de yayımlanan haftalık Die Weltwoche dergisine verdiği ve 15 Haziran'da yayımlanan mülakatında üç ya da dört aydan kısa bir süre içinde dünyayı ciddi bir çatışmanın beklediğini belirtmişti. Vucic bu öngörüsünü 24 Haziran günü Sırbistan'ın başkenti Belgrad'da yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında tekrarlayarak Avrupa ve dünyadaki mevcut durumun ileriki aylarda kızışmasını beklediğini söyledi.

Aynı gün, Habertürk televizyonunda canlı yayında soruları yanıtlayan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, bu konuyla ilgili olarak sorulan, "Siz Filistin meselesi başladığında 7 Ekim'de onun öncesinde Şubat 2022'de Rusya- Ukrayna savaşı başladığında bu çatışmaların yayılma riskine bölgesel manada dikkat çekmiştiniz. Sırbistan Başkanı Vucic'in de '3-4 ay içinde bölgesel bir savaş bekliyoruz' kabilinden açıklaması oldu. Bir de sizin o meşhur 7 Ekim'in sonrasında 'büyük savaş büyük barış' zihinlere kazınan söyleminiz var. Buradan bakarsak gerçekten bir 3. Dünya Harbi beklentisi de dahil olmak üzere bölgesel küresel bir savaş beklentisi içinde olmalı mı dünya? Bizim bu konudaki hazırlığımız nedir?" şeklindeki soruya şu yanıtı verdi:

"Bence dünya bu senaryoyu ciddiye almalı, bu tehdidi ciddiye almalı. Böyle bir risk var. Bunu biz baştan beri diyoruz."

Tartışma yaratan bu açıklamadan kısa süre sonra, Milli Savunma Bakanlığı tarafından 27 Haziran günü düzenlenen haftalık basın bilgilendirme toplantısında Basın ve Halkla İlişkiler Müşaviri Tuğamiral Zeki Aktürk, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın 3. Dünya Savaşı ihtimalinin göz ardı edilmemesine dair açıklamalarına yönelik gelen sorulara şunları söyledi:

“Birinci ve ikinci dünya savaşlarında olduğu gibi topyekûn bir risk var mı derseniz tabii ki bir ihtimal. Biz MSB olarak savunma ve güvenliğimize yönelik değerlendirmelerimizi yapıyor ve güncellenmesi gereken bütün planlarımızı yeni değerlendirmeler ışığında yapıyoruz. En hazırlıklı ülkelerden biri olduğumuzu da rahatlıkla söyleyebiliriz. TSK zaten dinamik bir ordu. Birçok coğrafyada sürekli faaliyetler icra eden bir ordu. Kendi planlarını, kendi lojistiğini test etmiş onaylatmış bir ordu. Dünyanın birçok noktasında barışı destekleme faaliyetleri de yapıyor. Üçüncü dünya savaşı gibi karanlık bir tabloyu başta ülkemiz olmak üzere kimse istemez, ama Ordumuzun da her türlü senaryoya hazır olduğunu belirtmek gerekir.”

Üst üste gelen bu açıklamalar, arka planda Ukrayna, Gazze savaşları da olunca yoğun tartışmalara neden oldu. Bu, bir süredir dünya çapında da siyaset, ordu ve akademi çevrelerinde de üzerinde düşünülen, tartışılan bir soru: Yeni bir dünya savaşının eşiğinde miyiz?

Belki de 3. Dünya Savaşı çoktan başlamıştır?

Dört Deniz Bülteni - Mayıs 2024

Karadeniz, Akdeniz, Kızıldeniz ve Gökdeniz havzasında savunma ve güvenlik gündemi
[PDF]

 

Rapor: From Client to Competitor: The Rise of Turkiye’s Defence Industry

Türkiye'nin savunma sanayii bir yol ayrımında ve ülke, gelecekteki rotasına ilişkin zor bir seçimle karşı karşıya. Bir yandan, Türkiye'nin uzun süredir devam eden kendi kendine yeten bir savunma sanayii kurma arzusu, önemli bir endüstriyel büyümeyi mümkün kıldı ve yabancı tedarikçilerin etkisini azaltarak Ankara'nın stratejik özerkliğini artırdı. Öte yandan, özellikle modern silahların ölçeği ve karmaşıklığı geliştikçe ve pazara yeni rakipler girdikçe, kendi kendine yeterlilik hedeflerinin sürdürülmesi giderek daha zor ve maliyetli hale geliyor. Her ne kadar bu durum endüstriyel işbirliğinin artırılması için bir itici güç sağlasa da, Türkiye'nin savunma sanayisinin gelişimi tarihsel olarak Batı'nın silah ambargolarına verdiği tepkiye dayanıyor.

Uluslararası sistem, Türk savunma sanayiinin kurulma ve genişleme süreci için çeşitli dönemlerde pek çok fırsat ve zorluk sundu. Ancak bu süreci ve gelecekteki kararları şekillendirecek faktörleri anlamak için liderlerin tutumları, stratejik özerklik arzusu ve Türkiye'nin yeni gelişmekte olan sanayisinin olgunlaşması gibi iç faktörlerin gidişatı nasıl etkilediğini göz önünde bulundurmak gerekli.

1920'lerde ve 1930'larda Mustafa Kemal Atatürk, 1950'lerde Adnan Menderes, 1980'lerde Turgut Özal ve 2000'lerden bu yana Recep Tayyip Erdoğan gibi siyasi liderler, Türkiye'nin savunma sanayisine damgalarını vurdular. Bunu yaparken, uluslararası sistemin değişen doğasını kararlarına yansıttılar ve buna uygun politikalar geliştirdiler: Soğuk Savaş'ın başlarında Amerikan askeri ürünlerinin kabulü ve tüm askeri yapının bunlara dayalı olarak kurulmasından, 1960'larda Türkiye'nin kendi savunma sanayisine ihtiyaç duyduğunun giderek daha fazla farkına varılmasına kadar. Bu hedefler, 1974 yılında ve müteakip Türkiye'nin Kıbrıs'a düzenlediği askeri harekat sonrasında, ABD'nin Ankara'ya ilan edilmiş ve edilmemiş silah ambargoları uygulamasıyla pekişti. 

Türkiye, mutlak özerkliğin pratikte ulaşılamaz olduğunun farkındadır. Silah sistemlerinin yerlileştirilmesi birçok özgürlüğe izin verse de, bu süreç aynı zamanda farklı bağımlılık biçimlerini de beraberinde getirmekte. Bununla birlikte, Türkiye'nin savunma sanayi altyapısını kurarken uyguladığı, platform seviyesinden bileşenlere ve teknolojilere kadar inen 'yukarıdan aşağıya' stratejisi de, temel olarak zayıf önceliklendirme ve tutarlı bir prosedürel yaklaşım eksikliği nedeniyle eleştirilere maruz kalmakta.

Maliyetleri dengelemek için Türk savunma sanayii, askeri teknolojileri yerlileştirmeye ve üretmeye devam ederken silah ihracatına büyük ölçüde bağımlı hale gelmiştir. Ancak sektör, artan ciro ve ihracat rakamlarına rağmen, yeni pazar rakiplerinin ortaya çıkması ve özellikle 2010'ların sonlarından bu yana artan 'beyin göçü' oranı gibi uzun vadeli zorluklarla karşı karşıyadır.

Ankara işte bu ortamda bir yol ayrımıyla karşı karşıya. Türkiye Batılı müttefikleriyle çalışmayı tercih etse de Batılı olmayan ülkelerle işbirliğine de açık tutumunu sürdürüyor. Zira yabancı silah tedarikçilerine farklı derecelerde de olsa bağımlı olmak, özellikle de Ankara ile başlıca tedarikçilerinin politika ve önceliklerinin uyuşmaması halinde, Türkiye'nin ulusal çıkarlarını gözetmesini kısıtlayabilir.

Prof. Dr. Serhat Güvenç, Doç. Dr. Sıtkı Egeli ve Dr. Çağlar Kurç ile birlikte, National Defence Industry: From an Enabler of Turkey’s Pursuit of Strategic Autonomy to a Bridge between Turkey and Europe" projesi kapsamında kaleme aldığımız ve International Institute for Strategic Studies (IISS) tarafından yayımlanan "From Client to Competitor: The Rise of Turkiye’s Defence Industry" başlıklı raporumuz, bu sürece ışık tutmayı hedefliyor.

Rapora buradan ulaşabilirsiniz.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 69

Silahlar ve Tereyağı podcast'in altmışdokuzuncu bölümünde Collaborative Combat Aircraft (CCA) otonom kol uçucu insansız muharip uçak ve Jet Zero projeleri üzerinden savunma ve havacılık sektöründe start-up'lar, yeni program modelleri ve inovasyon yönetimini konuştuk.

F-16'nın Hikayesi - 2

Dizinin önceki yazısı için:
• F-16'nın Hikayesi - 1


İki kez ilk uçuş gerçekleştiren ilk YF-16A prototipinden sonra, 72-1568 numaralı ikinci YF-16A 9 Mayıs 1974 tarihinde ilk kez havalandı. Bundan kısa süre sonra da rakip tasarım Northrop YF-17, 9 Haziran 1974'te ilk kez uçtu. İkinci YF-17 prototipi de 21 Ağustos'ta havalanacaktı.

LWF projesinde aday tasarımların uçuş programları 1974 sonuna kadar yoğun şekilde devam etti. Ancak LWF o sırada ABD'de ne devlet kurumlarının ne de kamuoyunun gündeminde ön sıralarda değildi: 1974 yılı, ABD siyasetinde, derin etkiler bırakacak önemli gelişmelere sahne olmaktaydı.

 
Watergate ve Kıbrıs
 
Skandal, 17 Haziran 1972 günü başkent Washington'da bulunan Watergate İş Merkezi'ndeki Demokrat Parti seçim bürosuna dinleme cihazları yerleştirmek için gizlice giren beş kişinin yakalanması ve bu beş kişinin Beyaz Saray'la bağlantılarının ortaya çıkması ile patlak vermişti. Başlatılan soruşturma, basının da ısrarlı takibi ile kısa sürede önce Başkan Richord Nixon'un yakın çalışma ekibi, sonra da kendisi üstünde yoğunlaştı. Nixon, ülke siyaseti ve kurumlarına yayılmış bir dinleme, komplo ve sabotaj şebekesinin başında olduğu ve bu şebekeye yönelik soruşturmayı engellediği suçlamaları karşısında daha fazla direnemeyerek 9 Ağustos 1974'te görevinden istifa etti. Onun yerine yardımcısı Gerald Ford geçti.
 
Tam da o günlerde, dünyanın bir başka köşesinde önemli askeri ve siyasi etkileri olacak gelişmeler yaşanmaktaydı.

Siyah Gri Beyaz 19 Yaşında

Eser: Portrait of a Writing Man
Gustave Caillebotte

Bilgi, netameli bir kavram. Normal şartlar altında, deniz seviyesinde bir tencere dolusu suyun kaç derecede kaynadığı bir bilgidir. Deniz seviyesinde kaynamakta olan bir tencere suya parmağımı sokunca ne olacağı da bir bilgidir. Deniz seviyesinde kaynamakta olan bir tencere suya soktuğum parmağımı ne kadar süre orada tutabileceğim de bir bilgidir. Okuyarak, dinleyerek, tadarak ve dokunarak öğrendiklerim de bilgidir; yaşayarak, deneyimleyerek, hissederek edindiklerim de.

Öğrendiğim bir bilgiyi karşımdakine aktarabilmem için öncelik muhatabımla aramda bir bağ kurabilmem gerekli. Okuyucu, izleyici, dinleyici rolleri için bu bağ, haliyle tek taraflı olacaktır. Ancak okuyucunun ya da izleyicinin ya da dinleyicinin benim ilettiğim mesajı alıp bir bilgiye dönüştürmesi için kendi mevcut bilgi, deneyim ve hisleri ile harmanlaması gerekli. Mesaj benden çıktığı an muhatabıma ait bir bakıma. Bir hammaddeye dönüşüyor: Benim tasarladığım, ürettiğim bilgi ile muhatabımın o hammaddeyi alarak tasarlayıp ürettiği bilgi aynı olmuyor.

Bu, güzel bir şey. Çünkü bir birim bilgiden onlarca, yüzlerce bilgi üretmek mümkün. Ama tek bir şartla: Muhatap, aldığı mesaja bakmayacak, onu görecek. Duymayacak, dinleyecek. İşlemeden önce sorgulayacak.

Türkiye'de, ulusal savunma ve güvenlik camiasında çok denk geldiğimiz şeyler değil ne yazık ki bunlar. Karşı karşıya bulunduğumuz tehdit ve risklere; coğrafi, siyasi, askeri, toplumsal ve tarihi özkütlemize kıyasla "güdük" dahi denemeyecek bir akademik ve entelektüel tartışma iklimine, ortamına sahibiz. Dolaşıma giren düşünce ve yorumların çok büyük bir kısmı, belirli paket mesajların yeniden dolaşıma sokulmasından ibaret. Eleştirel düşünce ve sorgulayıcı bakış ile desteklenmiş güçlü bir fikrî altyapının varlığından söz etmek güç. "Yok" denemez elbet, ancak olması gerektiği yerde kesinlikle değil.

Olması gerektiği yere ulaşabilmesi için dolaşıma sokulan mesajların ve daha önemlisi bu mesajlar ile üretilen bilgilerin nitelik ve nicelik bakımından güçlenmesi gerek. Bilgiyi üretenlere de muhataplara da sorumluluk var burada.

Siyah Gri Beyaz okuruna, geride kalan 19 yılda benimle muhatap olduğu için teşekkür ederim.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 68

Silahlar ve Tereyağı podcast'in altmışsekizinci bölümünde İran'ın İsrail'e gerçekleştirdiği dron ve füze saldırısı, anlamı, anlattıkları ve yansımalarını konuştuk.

Gösterişli Bir Hiçbir Şey: İsrail - İran Müşterek Fiilî Atışlı Hava Savunma Tatbikatı

Kıyam-1 balistik füzesinin Ağustos 2010'daki
test atışı (Kaynak: AFP/Getty Images)

İsrail 1 Nisan günü, İran'ın Suriye'nin başkenti Şam'daki büyükelçilik yerleşkesinde yer alan konsolosluk binasına hava saldırısı düzenledi. Saldırıda İran Devrim Muhafızları Ordusundan ikisi general rütbesinde yedi İranlı ile altı Suriyeli hayatını kaybetti. İran, ağır bir yanıt vereceğini açıkladı. 

ABD kaynakları en son 12 Nisan'da, İran'ın iki gün içinde İsrail'e yönelik saldırıya geçeceğini bildirmişti. Nitekim İran ve İsrail, son birkaç gündür hava sahalarında denetimi sıkılaştırmış, hava trafiğini kısıtlamıştı. 

Beklenen İran saldırısı, 13 Nisan gece saatlerinde başladı. İran'ın İsrail'e doğru çok sayıda kamikaze İHA (KİHA) uçurduğuna dair haberler ABD kaynaklı olarak sosyal medyada yer aldı. İran, "Sadık Vaat" adlı bir harekât başlattığını duyurdu. Irak üzerinden İsrail'e doğru uçan KİHA'ların görüntülerinin paylaşılmaya başlamasından bir süre sonra, İran'ın seyir füzeleri ve balistik füzeler de ateşlediği yönünde bilgiler yayıldı. Bir süre sonra da İsrail'in çeşitli kesimlerinde hava taarruzu sirenleri çaldı, hava savunma sistemlerinin faaliyetleri videolara yansıdı. 

Saldırı, İsrail'in olası karşılığı ya da İran'ın müteakip füze salvoları ile kısa süre içinde bölgesel bir savaşın patlak verme riskine sahip idi. Neyse ki bu, henüz gerçekleşmiş değil. Her iki ülkenin de bölgesel bir savaşı göze alabileceğine dair fazlaca emare de bulunmuyor. Bununla birlikte olay, askeri - teknolojik bakımdan pek çok önemli tartışma ve araştırma başlığını gündeme getirmiş bulunuyor.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 67

Silahlar ve Tereyağı podcast'in altmışyedinci bölümünde Özel konuk Özcan Ertem ile birlikte modern bir muharip uçak programı planlama ve yürütmenin zorlukları, göz önüne alınması gereken ve program kurgusunu şekillendiren faktörleri konuştuk.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 66

Silahlar ve Tereyağı podcast'in altmışaltıncı bölümünde beşinci nesil muharip uçak teknolojileri ve F-35'in özelliklerini konuştuk.

F-16'nın Hikayesi - 1

Dizinin diğer yazısı için:
• F-16'nın Hikayesi - 2


F-16, son 50 yılda Türkiye’nin ulusal savunmasında, askeri ve diplomatik ilişkilerinde ve bölgedeki neredeyse tüm çatışma ve savaşlarda doğrudan ve dolaylı olarak sayısız kez rol oynamış bir uçak.

20 Ocak 1974 tarihindeki ilk uçuşunun üzerinden 50 yıl geçmiş ve görünen o ki, dünya göklerinde en az 2040’lara kadar F-16 görmeye devam edeceğiz. Bu da 90 yıla yakın bir program ömrü anlamına gelir. 1974 tarihinde uçan YF-16 ile bugünkü en modern versiyon olan Block 70 arasında dış görünüş benzerliği dışında neredeyse hiçbir ortak nokta yok. Uçağın yapısal tasarımı, motor ve aviyonikleri büyük bir dönüşüm geçirdi. Halen de Block 70 adı altında yeni sistemlerin eklenmesi ile gelişimini sürdürüyor.

4,600’den fazla üretilmiş olan F-16, yalnızca bir askeri araç olarak değil, aynı zamanda siyasi ve diplomatik bir unsur olarak da pek çok kriz, çatışma, savaş ve müzakerenin konusu oldu. Bunun en güncel örneğini, Türkiye’nin ABD’den F-16V talebi sürecinde gördük.

Ömrünün yaklaşık olarak ilk yarısını tamamlamış, bu sürede zarfında da pek çok savaş ve çatışmada başrol oynamış bu istisnai uçağın hikayesini yazmak için 1974’ten daha geriye gitmek gerek.

Dört Deniz Bülteni - Aralık 2023

Karadeniz, Akdeniz, Kızıldeniz ve Gökdeniz havzasında savunma ve güvenlik gündemi
[PDF]

 

Başlıksız

Eser: Istanbul Bosphorus Bridge
Sveta Makarenko

13. yüzyılda yönetim biçimi olarak cumhuriyeti benimseyen ve halen yürürlükteki anayasası 1600 yılında yazılan San Marino'nun dünyadaki en eski anayasal cumhuriyet olduğu kabul ediliyor. San Marino istisnası dışındaki en eski cumhuriyetlerin çoğu bu sisteme 19. yüzyılda geçmiş.

Bu da 29 Ekim 2023 günü 100. yaşını kutlayan Türkiye Cumhuriyeti'ni, "orta yaşlı" olmasa bile gayet "yetişkin" bir cumhuriyet yapar.

Bu 100 yılın 43'ünde Cumhuriyet'in havasından, suyundan ve ekmeğinden ben de nasiplendim. Hep naçizane gurur duyduğum bir tevafuk, ben de bir 29 Ekim günü doğdum. 29 Ekim 2023 günü kendimin, ülkemin, dünyanın nerede olacağına dair pek çok düşünce, hayal, tahmin kurdum ve bozdum yıllarca. Düşündüklerimin çoğu gerçekleşmedi, gerçekleşenlerin çoğunu düşünmemiştim, her üçü için de. Fakat zaman tam olarak böyle bir şey; hazır olsanız da olmasanız da, isteseniz de istemeseniz de önünüze kendi gerçekliklerini getiriyor.

100 yılda Türkiye'nin nereden nereye geldiğinin, devletin ve milletin neleri başarıp neleri başaramadığının muhasebesini yapacak değilim. Akademik ve entelektüel birikimimi fazlasıyla aşması bir yana, tüm okumalarıma rağmen Cumhuriyet'in köklerini, Kurtuluş Savaşı'nı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün nasıl liderlik ettiğini ve süreci yönettiğini, Cumhuriyet'in kurulduğu dönemdeki iç ve dış koşulları hala tam olarak idrak edebildiğimi düşünmüyorum. Kazdıkça yeni bilgi, yeni dersler çıkıyor çünkü.

Bununla birlikte, geride kalan 100 yılda Türkiye'nin toplumsal ve siyasal düzlemlerde tutum, tavır ve düşüncelerini şekillendiren bazı özelliklerinden bahsetmek isterim. Bireysel, toplumsal ve siyasal düzlemlerde yaptıklarımızı ve yaşadıklarımızı şekillendiren bu hasletler, muhtemeldir ki önümüzdeki 100 yılda da yapacaklarımızı ve yaşayacaklarımızı belirleyecek.

Tümevarımın ve genellemenin tuzaklarına düşmemeye çalışarak, çok daha bilimsel ve nesnel sosyolojik, siyasi analizlerin yapılabileceğini de hatırlatarak, Türkiye Cumhuriyeti'nin ülkesi ve milleti ile duruşunu, düşünce ve tavırlarını belirleyen üç ana unsur olduğunu iddia ediyorum. Bunları "Türkiye-merkezlilik", "köprü kimliği" ve "tepkisellik" olarak sıralıyorum.

Türkiye-merkezlilik: Totolojinin sınırlarında gezme pahasına, bu olguyu şu şekilde tarif etmeye çalışabilirim: Dünyada ya da çevremizde gerçekleşen her olayı, her eylem ve söylemi, bir numaralı hedef ya da ana nesnesi Türkiye olacak şekilde anlamaya, açıklamaya çalışmak; düşünce, eylem ve hareket tarzını bu doğrultuda belirlemek. Elbette ülkenin ve devletin çıkarlarını, güvenliğini ve geleceğini güvence altına almak ve geliştirmek için olayları Türkiye'yi ilgilendiren boyutları ile ele almak, bu şekilde tartışmak ve değerlendirmek gerekir. Ancak dünyayı, ölçüsünden fazla şekilde Türkiye merkezli görmeye çalışmak, toplumun ve devletin içine kapalı, her daim endişeli ve hatta katatonik bir yapıda kalmasına neden olabilir.

Köprü: Coğrafi olarak doğu ile batının, kuzey ile güneyin geçiş yolları üzerinde bulunan bir ülkenin, devleti ve milleti ile psikolojisi, davranış ve tutumlarında köprü psikolojisinin egemen olması, doğal bir sonuç. Ancak burada kanımca önemli bir sorun var: Köprü, edilgen bir nesne; kullanılan bir araç. Köprüyü kullanarak bir yerden bir yere ulaşırsınız; köprü olmazsa yolunuz uzar belki, en fazla daha fazla efor sarfedersiniz. O halde köprünün yapması gereken, yolcuyu kendine çekmek için albenisi olması lazım. Ama yolu ne kadar kısalttığından ve ne kadar sağlam, dayanıklı olduğundan başka önerebileceği pek bir şey yoktur köprünün. Konumunun ve nasıl inşa edildiğinin dışında bir hasleti olmasına gerek yoktur. 

Tepkisellik: Savunma reflekslerinin her zaman ön planda olması ya da edilgenlik olarak da tarif edilebilir. Devamlı surette çevresindeki gelişmelere karşı tepki geliştiren, statükoyu, mevcut durumu korumak için çaba gösteren ve kendi konfor alanının devamlılığını sağlamaya çalışan bir düşünce ve eylem yapısı bu. ABD'nin 2003 yılında Irak'ı işgali ve sonraki yıllarda yaşanan gelişmeler, uluslararası sistemde meydana gelen yarılmalar bu haleti ruhiyenin daha da gelişmesine sebep oldu diye düşünüyorum.

Gerek içeride, gerekse dışarıda olayları, aktörleri ve sistemi algılama, yorumlama ve bunlara dair kararlar alma şeklimizi, bu üç temel özelliğin bileşimi şekillendiriyor diye düşünüyorum. Geride kalan 100 yıl içinde küresel, bölgesel ve ulusal düzeyde tüm sınamalar, risk ve krizlerde bu şekilde davrandık. Çok daha zor siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri sınamalar var önümüzde. İkinci yüzyılda hikayemizin ne olacağını, bu üç özelliği nasıl kullanacağımız, yanlarına yenilerini ekleyip eklemeyeceğimiz, nelerden nasıl dersler alacağımız belirleyecek.

Kendi adıma önemli dersler aldığım, önemli kararlar verdiğim bir yıl oldu 2023. Siyah Gri Beyaz okuruna ve ülkeme de aldığı ve alacağı derslerden olumlu sonuçlar üretebileceği bir yıl diliyorum.

Uzmanlar ve Uzmanlık

Son yıllarda terör eylemleri, çatışma ve savaşlar ile uluslararası krizlerin meydana gelme sıklığında ve boyutunda büyük artış oldu. Bunların çoğu da Türkiye'nin yakın coğrafyasına yaşandı. Benzer şekilde Türkiye'de de son 10 - 15 yıllık süreçte iç güvenlik, siyaset ve ekonomi alanlarında çok sayıda kriz, dönüm noktası ya da travmatik olay yaşandı, yaşanıyor. İlaveten iç ve dış siyaset arasındaki sınırlar iyice muğlaklaştı: İç siyaset, başta ekonomi olmak üzere pek çok alanda ve sektörde izlenen politikalar ile ticari faaliyetlerde uluslararası ilişkilerin ve dış siyasetin etki gücü hissedilir derecede arttı.

Tüm bu etkenler, karar alıcı ve uygulayıcılar kadar sıradan vatandaşların da yoğun bir "son dakika gelişmesi" bombardımanı altında kalması sonucunu doğurdu. Türkiye zaten ezelden beridir uzay - zaman eğrisini bükecek bir gündem yoğunluğuna sahip bir ülke, bu yeni bir şey değil. Ancak son yıllarda sanki biraz daha da koyulaştı ülke gündemi.

Bu sürecin en doğal ve en belirgin yansıması da gündemi yorumlayan, açıklayan, tartışan uzmanların basın - yayın organlarında, internette görünürlüklerinin artması oldu. İstisnasız her akşam haber kanallarında her biri birkaç saat süren tartışma programlarına uzman sıfatı ile katılan kişiler, Rusya - Ukrayna Savaşı'ndan iç siyasete, Ortadoğu'daki krizlerden savunma sanayiindeki projelere pek çok konuyu, ellerindeki uzun çubuklarla büyük ekranlara yansıtılan görüntüler önünde izah eder oldu. Gerek televizyondaki bu tür programlarda gerekse basılı yayınlar ve sosyal medyada yer alan bu analist ve yorumcuların, ele aldıkları konulara dair deneyim ve yetkinlikleri ile verdikleri bilgilerin doğruluğunun çoğunlukla, en hafif tabiriyle "sakat" olduğunu görüyoruz. Nitekim bu nedenle kendilerini zaman zaman gülünç duruma düşürmeleri, ellerinde tuttukları uzun çubuklardan mülhem, "oklavalılar" olarak anılmalarına neden oldu.

O halde şu soruları sorabiliriz: Bu oklavalılar, ne işe yarıyor? Pek çoğu uzmanlık alanları içine girmeyen konularda bile nasıl ve neden kamuoyunu yönlendirebilecek görüşler belirtebiliyorlar? Ve belki de en önemli ve en zor soru: Nasıl uzman olunur?

T-72 Dünyanın En İyi Tankıdır

Gereğinden fazla iddialı ve hatta kışkırtıcı bir başlığa sahip bu yazının amacı, T-72'nin neden ve hangi gerekçelerle dünyanın en iyi ana muharebe tankı olduğunu savunmak değil. Seri üretimine 1960'ların sonunda başlanan, pek çok iyileştirme ve güncelleme ile halen farklı modelleri dünyadaki pek çok ülke ordusunda ve silahlı gruplar tarafından kullanılan bir tank T-72. 1970'lerden bu yana dünyadaki savaş ve çatışmaların birkaç istisna hariç tamamında kullanıldı. Hasım ülkelerin tanklarına, özellikle Batılı muadillerine karşı savaş alanında etkileyici bir performans sergilemiş olduğu iddia edilemez.

Bununla birlikte, 25 binden fazla üretilmiş T-72'nin, halen devam eden Rusya - Ukrayna Savaşı'yla birlikte yeniden alevlenmiş, nitelik ve nicelik arasındaki dengeye dair tartışmalara katkı sağlamak için güzel bir araç olduğunu düşündüm. Bu yazının başlığının esas amacı da zaten T-72'nin diğer tanklarla kıyaslamasını yapmak ama genel geçer kıstaslar üzerinden değil.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 65

Silahlar ve Tereyağı podcast'in altmışbeşinci bölümünde imalat teknolojileri ve endüstriyel dokudaki dönüşüm, sanayi ve teknoloji politikalarındaki değişim, Türkiye açısından riskler ve fırsatları konuştuk.

Silahlar ve Tereyağı Podcast - Bölüm 64

Silahlar ve Tereyağı podcast'in altmışdördüncü bölümünde HAMAS'ın İsrail'e yönelik 7 Ekim saldırısı, HAMAS - İsrail savaşının geçmişi, İsrail'in Gazze'ye bombardımanı ve savaşın olası etkilerini konuştuk.

Dört Deniz Bülteni - Eylül 2023

Karadeniz, Akdeniz, Kızıldeniz ve Gökdeniz havzasında savunma ve güvenlik gündemi
[PDF]

 

Dört Deniz Bülteni - Ağustos 2023

Karadeniz, Akdeniz, Kızıldeniz ve Gökdeniz havzasında savunma ve güvenlik gündemi
[PDF]

 

Dört Deniz Bülteni - Temmuz 2023

Karadeniz, Akdeniz, Kızıldeniz ve Gökdeniz havzasında savunma ve güvenlik gündemi
[PDF]