OSINT Kirliliği

Beyaz Show programındaki karakterlerden "Hamit".
Kendisi erken dönem "OSINT'çi" olarak kabul edilebilir.

Rus Savunma Bakanlığı 2 Eylül günü, bir Mil Mi-28 taarruz helikopterinin Kursk'ta ilerleyen Ukrayna ordu birliklerine karşı düzenlenen saldırılar sırasında uçuşunu gösteren bir video yayınladı. Son günlerde CEO'sunun Fransa'da gözaltına alınmasından dolayı gündeme gelen Telegram sosyal medya sitesinde paylaşılan videoda, Mi-28N taarruz helikopterinin güncellenmiş modeli olan Mi-28NM, silah yüklü olarak kalkış, uçuş ve iniş yaparken görülüyordu.

"EjShahid" (@EjShahid) rumuzlu bir X (eski Twitter) kullanıcısı, videonun bir kısmında yer alan bir ayrıntı üzerinden helikopterin uçtuğu bölgeyi tespit etti. Videoda kısa bir anlığına, helikopterin burnundaki SMS-550 elektrooptik kamera görülmekteydi. Kameranın lens camlarına yansıyan yeryüzü şekilleri ve ayrıntılar üzerinden söz konusu X kullanıcısı, helikopterin Rus Savunma Bakanlığının açıklamasının aksine Kursk'ta değil, işgal altındaki Donetsk oblastındaki Hromove mevkiinde uçtuğunu, koordinatlarıyla birlikte tespit etti. 

Açık kaynak istihbaratı (open source intelligence; OSINT) ile neler yapılabileceğine güzel bir örnek. Ancak bu vakanın bana düşündürdüğü başka bir husus daha var: OSINT kirliliği.

Açık kaynak istihbaratı genel olarak, kamuya açık ve erişilebilir kaynaklardan toplanan bilgi, belge ve verilerin derlenmesi ve değerlendirilmesi işlemi olarak tanımlanabilir. Burada önemli olan husus, söz konusu bilgi ve belgelerin erişimi için özel güvenlik uygulamaları, sınır ve kısıtların gerekli olmamasıdır. Yani özel bir yetki, görev ya da eğitimi olmayan herhangi birinin erişebileceği kaynaklardan toplanan bilgi ve verinin, yine özel bir yetki, eğitim ya da altyapı gerektirmeyen araçlarla işlenmesidir. Somut bir örnek ile açmak gerekirse, Google Earth üzerinden bir uydu görüntüsünün incelenmesi ve daha önce belli bir konumda bulunmayan bir aracın tespit edilip, görsel araştırması ile bu aracın tipi, görevi ve niteliğinin belirlenmesi; bu çıktı üzerinden de bir değerlendirme yapılması, OSINT faaliyeti olarak tanımlanabilir. Tüm bu işlemler boyunca kamuya açık bilgi ve siteler kullanılmış; herhangi bir insan istihbaratı (human intelligence; HUMINT) ya da diğer istihbarat disiplinlerinden faydalanılmamıştır.

İlk olarak 2001 yılında yayına konan Google Earth sitesi, yüksek kalitede uydu görüntüleri üzerinden arama, inceleme ve analiz yapılmasını mümkün kılarak yalnızca istihbarat değil pek çok farklı alanda devrim yarattı. Süreç içinde pek çok farklı benzer site yayına geçti. Sonuç olarak geçtiğimiz yüzyılın kabaca ikinci yarısında yalnızca büyük devletlerin, istihbarat servislerinin ve silahlı kuvvetlerin sahip olduğu bir kabiliyet, internet bağlantısı olan herkese açık hale geldi. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki geometrik büyüme ile birlikte de yapılabileceklerin sınırı ufkumuzu zorlamaya başladı.

Google Earth'in OSINT kaynağı olarak değerini ilk farkeden olmasa bile etkili biçimde ilk kullananlardan biri, ABD'li Sean O'Connor isimli analist idi. ABD Hava Kuvvetlerinde askeri istihbarat uzmanı olarak görev yapmış olan O'Connor, 2007 yılında açtığı ve genelde haber ve yorum ağırlıklı yayın yaptığı "IMINT & Analysis" adlı web sitesinde, 2009 Mart ayında görevden ayrıldıktan sonra Google Earth görüntüleri üzerinden çeşitli ülkelerin askeri üs ve sistemlerine dair analizlerini yayınlamaya başladı. Özellikle Rusya Federasyonu ve Çin'in hava savunma sistemlerinin konuşlandıkları yerlere odaklanan O'Connor'ın, askeri istihbarat formasyonu, hedef tespiti ve verilerin değerlendirilmesinde net şekilde belli oluyordu. O'Connor, Janes grubunda analist olarak işe başladığı 2012 yılından sonra aktif şekilde içerik üretmeyi kesti. Ancak o zamana kadar hazırlamış olduğu analizler, OSINT'in potansiyeli hakkında aynı anda hem heyecan verici hem de korkutucu nitelikteydi. Nitekim sosyal medya kanallarının, özellikle Twitter ve Telegram'ın yaygınlaşmasıyla pek çok farklı OSINT analisti ortaya çıktı.

OSINT'in yeri, önemi, etkisi ya da potansiyelinden bahsedecek değilim. Konu hakkında yeterince külliyat ve tartışma var. Benim değinmek istediğim, son yıllarda çeşitli savaş ve çatışmaların da etkisiyle hızla büyüyen "OSINT sektörü" ve sosyal medya üzerinden yayılan "OSINT kirliliği". 

Ne demek istediğimi, yazının başında aktardığım vaka üzerinden açıklamaya çalışayım.

EjShahid rumuzlu kullanıcı, etkileyici bir biçimde Mi-28NM'nin kamerasındaki yansımadan, üzerinde uçtuğu bölgenin tam koordinatını tespit etmiş. Bu hem belli bir uzmanlık hem de alan (coğrafi bölge, sistem vb) bilgisi gerektiren, zor bir iş. Bu tespitinden hareketle de Rus Savunma Bakanlığının dezanformasyon, yani yanlış ya da yanıltıcı bilgi yaydığını tespit etmiş. 

Tespiti doğru olabilir. Ancak başka olasılıklar da var elbette. Örneğin, Mi-28'in videosu temsili olarak kullanılmış bir arşiv görüntüsü olabilir. Vehayut tam kameranın olduğu kesit arşiv görüntüsü olabilir. Bunları, söz konusu videodan ya da farklı kaynaklardan teyit etmek neredeyse imkansız. 

OSINT analizinin doğruluğu, bu noktada büyük bir önem taşımıyor. Zira -her ne kadar etkileyici olsa da- esas işlevi, belli bir doğrultu ve bağlama oturan söylemi dolaşıma sokmak oluyor. Nitekim paylaşımdan sonra alıntı ve yeniden paylaşım yoluyla çok hızlı şekilde yayılan bu analiz, "Rusya'nın Kursk'taki Ukrayna taarruzuna karşı koymakta zorlandığı" söylemini takviye etti. Rusya gerçekten de karşı koymakta zorlanıyor olabilir. Ya da yalnızca mücadele edildiği izlenimini vermek için arşiv video üzerine bir haber uydurulmuş olabilir. Gerçek her ne idiyse, yukarıdaki OSINT analizinin akabinde önemini yitirmiş durumdadır; o andan itibaren algı ve söylem akışı başlamıştır. 

Algı yönetimi yanında OSINT'in yaygınlaşmasının bir de bilgi kirliliği boyutu bulunuyor. Suriye, Irak, Libya ve en son Ukrayna'daki savaşlarla birlikte OSINT analistlerinin ve OSINT yaptığını iddia eden şahısların sayısı hızla arttı. Çatışmaların cereyan ettiği mevkiler, birlik manevraları, hasar alan araç - gereç ve teçhizat gibi konuları takip eden, bunlar üzerinden analiz hazırlayıp paylaşan pek çok analist ortaya çıktı. Bunlar arasında Oryx gibi, son derece sistematik çalışan ve çalışmaları akademik ve profesyonel çevrelerde itibar gören kanal, grup ve şahıslar bulunuyor. Bunların büyük kısmı, savaşın güncel durumunu anlamak ve seyrini kestirmek için çok değerli veri ve bilgiler sunuyorlar. Ancak öte yandan gizem çözmenin verdiği heyecan, takipçi sayısı ve popülerliğin artmasının verdiği tatmin duygusu, görünürlüğün artmasını maddi getiriye tahvil etme ve benzeri dürtülerle çok sayıda şahıs ve hesap ciddi bir OSINT analizi gibi görünen ancak aslında yanlış ya da yanıltıcı nitelikte veya çok da fazla anlam ifade etmeyen içerikleri dolaşıma sokuyor.

Rusya - Ukrayna Savaşı'nın başlamasından kısa süre sonra Rus ordusunun verdiği kayıplar ve ilerlemesinin yavaşlamasıyla birlikte sosyal medyada görüntüler üzerinden pek çok analiz yayılmaya başladı. Bunların en ilginçlerinden biri, Trent Telenko adlı eski bir ABD Savunma Bakanlığı memurunun, ikmâl ve bakım deneyimine dayanarak yaptığı bir analizdi. Telenko, Rus ordusuna ait hasar almış bir Pantsir S1 tipi alçak irtifa hava savunma sistemi aracının lastiklerinin aşınma durumundan hareketle, Rus ordusunun lojistik sistemi ve genel olarak silahlı kuvvetlerindeki yolsuzluk ve denetimsizliğe dair çıkarımını yayınladı. Tümevarım yönteminin sınırlarını bir hayli zorlayan bu OSINT, Telenko'ya kısa süre içinde büyük bir popülerlik kazandırdı. Zira analizi hem çok güncel, çok merak edilen bir konuya dair, uzman görüşü ve deneyimi ile harmanlanmış bir açıklama sunuyor hem de özellikle Batı kamuoyunda yaygın kabul gören algı ve kanaati destekliyordu. Rus ordusu ve savunma bakanlığındaki yaygın yolsuzluk, çürümüşlük ve ikmal - idame sorunları vakıa olmakla birlikte, birkaç aracın lastiklerinin durumundan böyle bir sonuca varmak, pek de makul değil.

Telenko'nun lastik analizi, belli bir alanda kariyer, eğitim ve deneyimi olan kişilerin, "çekicin her şeyi çivi görmesi" misali olayları ve olguları yalnızca tek bir perspektiften, dar bir açıyla açıklamaya çalışmaları, bunu yaparken de OSINT araç ve tekniklerinden faydalanmalarına güzel bir örnek. Hem bilgi ve deneyimin çok dar bir alanla sınırlı kalmış olması hem de muhtemelen popülerliğin akışına kapılma sonucunda Telenko, inandırıcılığını ve saygınlığını hızla kaybetti. Örneğin bu yıl Şubat ayında Azak Denizi'nin doğusunda düşen Rus A-50 havadan erken ihbar uçağının ancak havadan havaya füzelerle donatılmış bir İHA ya da denize gizlice giren bir insansız denizaltıdan ateşlenen hava savunma füzesiyle vurulmuş olabileceğini iddia etti. Bu iddiasını çeşitli veri ve teknik bilgilerle destekledi. Ancak OSINT şehveti, Occam'ın usturasını çoktan unutturmuştu belli ki.

OSINT kirliliğine Telenko gibi alan uzmanı (subject matter expert; SME) ya da belli bir konuda deneyimi, bilgisi olan şahıslar kadar, askeri konular, savunma teknolojileri ve savaşlara ilgi duyan, daha amatör veya yarı-eğitimli, yarı-deneyimli, çoğunlukla iyiniyetli ancak heyecanlı kullanıcılar da katkıda bulunuyor. "OSINT'çi" olarak tanımladığım bu her iki türün de ürettiği içerikler çoğunlukla teknik terminoloji, jargon, görüntü ve sair görsel içerik ile donatılmış olduğu için, konuyla ilgili yeterli bilgisi ya da deneyimi olmayan kitleler için ikna edici, açıklayıcı ve makul bulunabiliyor. Bu da, yanlış, yanıltıcı veya daha kötüsü "çöp" nitelikte bilgi ve içeriğin hızla yayılmasına neden olabiliyor. Kartopunun çığa dönüşmesi misali, oluşan algı ve hakim hale gelen söylem, karar alma mekanizmasını dahi etkileyebiliyor.

Bu durumla mücadele etmek kolay değil. Sistematik, nesnel ve titiz OSINT hem vakit hem de maddi kaynak gerektiren bir faaliyet. Bir kişinin bunu hobi olarak, iş, aile, vb zamanından arta kalan vakitlerde sürdürmesi hiç kolay değil. Öte yandan OSINT'çiler tarafından bilgi ve deneyim eksikliği, popülerlik kaygısı ya da kasıtlı olarak çok hızlı şekilde üretilip dolaşıma sokulan içerikler kolayca baskın hale gelip algı ve bilgi kirliliğine neden olabiliyor. Bu da bir kısır döngü yaratıp gerçek ve ciddi OSINT analizini daha da zorlaştırıyor.