Rusya: Dün, Bugün ve Yarın

Prof. Dr. Mitat Çelikpala ve Emekli Büyükelçi Fatih Ceylan editörlüğünde hazırlanan ve "2014 Sonrası Rusya Federasyonu'nun Savunma ve Güvenlik Politikalarındaki Değişim" bölümünü kaleme aldığım "Rusya: Dün, Bugün ve Yarın" kitabı, A7 Kitap tarafından yayımlandı.

Kitapta, Rusya’nın tarihsel geçmişi, ekonomik ve siyasi koşulları, tehdit algıları ve güvenlik yaklaşımları geniş bir yelpazede ele alınıyor. Kitabın amacı, Rusya’yı farklı yönleriyle okuyucuya anlatmak, geleceğe yönelik analizler yapabilmek adına Rusya’nın geçmişini ve bugününü mümkün olduğunca gözden geçirmek.

Putin iktidarında, 2000’li yılların ortalarına kadar, küresel yükselen yıldız konumuna yükselen Rusya Federasyonu, 2000’li yılların ortalarından itibaren küresel düzeni eleştiren ve bu düzene açıkça karşı çıkan bir aktör konumuna sürüklendi. 2008 Gürcistan işgali ile farklı bir boyuta geçen bu pozisyon Moskova’yı hızla revizyonist bir aktöre dönüştürdü. Rusya, ‘Yakın Çevresinde’ istikrarsızlığın ve güvensizliğin ana kaynağı oluverdi. Bu durum Moskova’yı küresel alanda, Putin’in artan otoriterliğinin ağır etkisi altında, adım adım ötekileştirdi.

Bu ötekileştirmenin bir yansıması olarak, eski ve yeni dünya düzenlerine yönelik eleştiri ve değerlendirmeler ışığında karşımıza cevaplanması aslında hiç de kolay olmayan şu sorular çıkıyor: Rusya yeni küresel ortamda kendisini nasıl tanımlıyor? Rusya’nın bir “kimlik” sorunu var mı? Bunun güvenlik ve tehdit algılamalarındaki etkisi nedir? Moskova bu şartlar altında kendisini küresel politikalarda nasıl konumlandırıyor, ya da nasıl bir uluslararası statüsü olduğuna inanıyor?

Kaleme aldığım bölümde, 2014'ten sonra Rusya Federasyonu'nun güvenlik politikalarının dönüşümünü inceledim.

Rusya Federasyonu, 1991 yılında dağılan Sovyetler Birliği’nden muazzam bir askeri güç devraldı. Ancak takip eden yıllarda devlet aygıtının çökmesi; bundan dolayı içine girilen ekonomik, siyasi ve sosyal buhran, bu silahlı gücün nitelik ve nicelik bakımından hızla erimesine neden oldu. 2000’li yılların başlarına kadar Rusya Federasyonu, askeri kapasite bakımından büyük zafiyet yaşadı. Askeri güçteki zayıflama, izlenilen dış politikada tercih ve eylemlere de yansıdı.

Vladimir Putin’in devlet başkanlığı görevine geldiği 2000 yılından itibaren, enerji gelirlerinden dolayı ekonomideki toparlanma ile birlikte silahlı gücün modernizasyonuna ağırlık verildi. Öte yandan 1990’lar boyunca eski Doğu Bloku ülkelerinin NATO’ya kabul edilmeleri ve 1999 yılında NATO’nun Kosova’ya askeri müdahalesi, o döneme kadar Batı ile işbirliği odaklı ve görece ılımlı bir siyaset izleyen Moskova’da giderek artan tepki ve endişelere neden oldu.,

Bu bakış değişiminin en önemli yansıması, 2007 Münih Güvenlik Konferansı’nda, Vladimir Putin’in yaptığı ve sert mesajlar içeren konuşmasıdır. ABD liderliğindeki tek kutuplu küresel sistemin eleştirildiği bu konuşma sıklıkla Rusya’nın Batı’ya meydan okuması şeklinde tanımlanabilir. Nitekim Ukrayna ve Gürcistan’a tam üyelik bağlamında geleceğe yönelik olumlu sinyal verilen NATO’nun 2008 Bükreş Zirvesi’nden kısa süre başlayan Güney Osetya Savaşı, Rusya’nın karşı bir hamlesi olarak nitelendirilebilir.

2013 sonunda Ukrayna’da patlak veren olaylar esnasında 2014 Mart ayında Kırım’ın ilhakı ve ülkenin doğusundaki Donbas bölgesindeki ayrılıkçıların silahlı isyanına verilen askeri destek; 2015 sonbaharında da Suriye İç Savaşı’na aktif şekilde müdahil olunması ve bu kapsamda Doğu Akdeniz’de daimi deniz gücü varlığının bulundurulması; Baltık kıyısındaki Kaliningrad ekslavına yapılan büyük ölçekli askeri yığınak; Kuzey Buz Denizi ve civarındaki artan hava ve deniz gücü operasyonları, Rusya’nın NATO’ya karşı yürüttüğü “savunmacı saldırganlık” olarak nitelendirilebilecek askeri faaliyetler arasında sayılabilir. En nihayetinde 2021 boyunca artan gerilimin 24 Şubat 2022 tarihinde Rus ordusunun Ukrayna’ya yönelik geniş çaplı taarruz ve işgaliyle birlikte, jeopolitik fay hatlarında derin kırılmalar yaşanan bir süreç başladı.

Kitapta yer alan bölümler ve yazarları şöyle:

• "Çarlıktan İmparatorluğa Sovyetlerden Federasyona Rusya: Dün, Bugün, Yarın": Mitat Çelikpala
• "Steplerde Geçmişten Geleceğe Rusya": Metin Kılıç
• "Tarihsel Süreç İçerisinde Rusya: Emperyalizm ve Kolonyalizm": Numan Hazar
• "Rusya'da Avrasyacılığın Kökeni ve Geleceği": Orhan Gafarlı
• "Soğuk Savaş Sonrasında Rusya'nın Güvenlik ve Askeri Stratejilerinin Evrimi": Mehmet Fatih Ceylan
• "2014 Sonrası Rusya Federasyonu'nun Güvenlik ve Askeri Politikalarındaki Değişim": Arda Mevlütoğlu
• "Rusya'nın Ticarette Artan Asya-Pasifik Beklentisi: Küresel Ticaret ve Teknoloji Odaklarının Asya-Pasifik'e Yönelmesi ve Rusya'nın Politikaları": Ali Oğuz Diriöz
• "Rus Dış Politikasında Arktika Bölgesi": Ayşe Gülsüm Çalık
• "Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri": Hüseyin Diriöz
• "Soğuk Savaş Sonrası NATO'nun Genişlemesine Karşı 'Yakın Çevre Doktrini' ve Rus Dış Politikası: Ukrayna Örneği": Atahan Ünal, Ece Özben