Ocak ayı içinde Türkiye ile İngiltere arasında Tip 23 sınıfı firkateynler ile ilgili görüşmelerin yürütüldüğüne dair haberler, yerli savunma basınına yansımış ve akabinde hararetli bir tartışma başlamıştır.[1] Yerli savaş gemisi geliştirme ve inşa projelerini büyük bir başarıyla yürüten Türkiye ile ilgili bu haber şaşkınlıkla karşılanmıştır.[2]
Konu ile ilgili değerlendirmelerini kamuoyu ile paylaşan emekli amiraller Cem Gürdeniz, böyle bir alıma kesin bir şekilde karşı çıkarken[3], Cihat Yaycı ise acil ihtiyaç perspektifinden olumlu görüş beyan etmiştir.[4]
Konu ile ilgili olarak 24 Ocak günü bir soruya yanıt veren Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Somutlaşmış, kesinleşmiş bir şey söz konusu değil. Bizim İngiltere Savunma Bakanı Sayın Wallace ile ikili ilişkilerimiz, NATO kapsamında temaslarımız var. Son Londra ziyaretimiz de bu kapsamda gerçekleştirdiğimiz bir ziyaretti.” Şeklinde konuşmuştur.[5]
Dikkat çekici bir şekilde, Middle East Eye adlı haber sitesinde 20 Ocak günü Türkiye’nin İngiltere ile yalnızca Tip 23 sınıfı gemiler için değil, aynı zamanda Typhoon savaş uçakları, C-130J nakliye uçakları ve M60 ana muharebe tankları için motorları kapsayan, mali boyutu USD10 milyarı aşan bir paket üzerinde görüşme yürüttüğüne dair bir haber yayımlanmıştır.
Konunun kapsam ve ayrıntılarına dair başkaca bir bilgi, belge ya da açıklama mevcut değildir. Ancak bu satırların yazarı, böyle bir olasılığın dahi gündeme gelebilmiş olmasından dolayı son derece rahatsızdır.
İngiltere’den ya da başka bir ülkeden savaş gemisi ithali, Türkiye’nin yerli ve milli askeri gemi inşa sanayiine, Türk Silahlı Kuvvetlerinin harekât bağımsızlığına ve Türk Deniz Kuvvetlerinin kabiliyetlerine büyük zarar verme riski taşımaktadır.
Tip 23: Proje tarihçesi
Tip 23 sınıfı, İngiliz Kraliyet Donanması’ndaki Tip 12 Leander sınıfı firkateynlerin yerini almak üzere ve Atlantik’te Sovyet denizaltılarına karşı denizaltısavar harbi (DSH; Anti Submarine Warfare; ASW) icra etmek için tasarlanmıştır. Ancak 1970’li yıllarda başlayan tasarım süreci sırasında dünya donanmalarındaki eğilim ve gelişmeler doğrultusunda suüstü muharebe görevi de eklenmiştir. Hava savunma kabiliyeti, gemisavar füzelere karşı özsavunma ile sınırlıdır. Bunun için gemiler Sea Wolf adlı, dikey fırlatılan kısa menzilli hava savunma füzeleriyle donatılmıştır.
İlk kez 1981 yılındaki Savunma Gözden Geçirme dokümanında (1981 Defence Review) kamuoyuna duyurulan Tip 23’ün, ihracat pazarına da sunulması öngörülmüştür.
Geminin tasarımı Ekim 1983’te onaylanmıştır. 1984 – 1996 arasında toplam 16 adet sipariş verilen gemilerden ilki olan HMS Norfolk 1990 yılında hizmete girmiştir. Sınıfın son gemisi olan HMS St Albans 2002 yılında hizmete girmiştir. Program devam ederken Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Soğuk Savaş’ın sona ermesi nedeniyle değişen harekât ihtiyaçları nedeniyle, sınıfın son altı gemisi, çekili sonar sistemi olmadan, genel maksat firkateyni olarak hizmete girmiştir. Yine Soğuk Savaş’ın sona ermesi nedeniyle planlanan toplam 24 adet gemi sayısı, 16 ile sınırlı kalmıştır.[6]
Genel Özellikler
Tip 23 firkateynleri 133m uzunluk, 16.1m en ve 5.5m su çekimine sahip olup standart deplasmanı 3,500t, tam yüklü deplasmanı ise 4,200t'dir.[7]
Tip 23 firkateynlerin tahrik sistemi dizel elektrik - gaz türbindir (CODLAG). Standart tasarımında 2 adet 34,000bg Rolls-Royce Spey SM1A gaz türbin; 4 adet 2,025bg Paxman 12CM dizel ile 2 adet 3,996bg GEC elektrik motor bulunmaktadır. Power Generation Machinery Upgrade (PGMU) modernizasyonu geçiren gemilerde Paxman dizelleri yerine 4 adet MTU 20V-4000 M53B dizel makina takılmıştır. DSH görevinin gerektirdiği ileri sessizlik gereksinimini karşılamak için büyük çaplı, sabit hatveli uskur kullanılmıştır.[8]
Kaynak: Mark Franklin Arts |
Toplam mürettebatı 181 personel olan gemilerde deniz komando birliği konuşlanma imkânı bulunmaktadır. Merlin Mk.1 ya da Lynx / Wildcat tipi helikopterler konuşlanabilmektedir.[9]
Geminin tasarımı devam ederken gerçekleşen Falkland Savaşı sırasında edinilen yara savunma ve beka kabiliyeti deneyimleri ışığında, tasarımda bazı değişiklikler uygulanmıştır. Üç olarak belirlenen bölme sayısı beşe çıkarılmış, havalandırma ve yangın kontrol için ilave tedbirler alınmıştır.[10]
Silah sistemleri
Tip 23'ün suüstü muharebeye yönelik ana silahları 114mm/55 Mk8 Mod1 baş top ile 2 adet dörtlü fırlatıcı tüpteki RGM-84 Harpoon gemisavar füzeleridir. DSH için ise iki adet ikili 324mm Cray Marine kovandan atılan Stingray torpidoları bulunmaktadır.
İngiliz Kraliyet Donanması 2022 yılında aldığı bir kararla envanterindeki RGM-84 Harpoon gemisavar füzelerini 2023 itibariyle hizmetten çekmeye hazırlanmaktadır.[11] Toplam 11 adet Tip 23 ile Tip 45 sınıfı geminin Harpoon füzeleri, Norveç’ten alınacak NSM füzeleriyle değiştirilecektir.[12] İlk değiştirme işlemi Ocak 2023 itibariyle HMS Somerset gemisinde başlamıştır.[13]
Tip 23'ün ana silah sistemleri tek bir karede: Sırayla iki set dörtlü Mk141 Harpoon fırlatıcı tüpleri, Sea Ceptor füzelerinin GWS-25 dikey fırlatıcı tüpleri ve Mk8 baş top (Kaynak: European Defense Review) |
Geminin ilk tasarımında kullanılan Sea Wolf, 1979 yılında hizmete girmiş kısa menzilli radar güdümlü bir hava savunma füzesidir. 10km azami menzile sahip olan füze, 1982 Falkland Savaşı sırasında Arjantin hava unsurlarına karşı donanma görev gücünün yakın hava savunmasında kullanılmıştır. Toplam sekiz adet ateşlenen Sea Wolf'ların en az üç Arjantin jeti düşürdüğü kaydedilmiştir.[14]
Teknolojik ömrünü dolduran Sea Wolf'ların yerini almak üzere, 2012 yılında MBDA şirketi ile İngiliz Savunma Bakanlığı arasında £483 milyonluk bir sözleşme imzalanmıştır. Bu sözleşme ile, Common Anti-Air Modular Missile (CAMM) hava savunma füzesinin donanma modeli geliştirilmiştir. Ortaya çıkan yeni füzeye Kraliyet Donanması "Sea Ceptor" adını vermiştir.[15]
Sea Ceptor füzeleri, Tip 23 firkateynlerine 2021 yılından itibaren takılmaya başlamıştır. GWS-25 dikey fırlatıcı sistemden ateşlenen füzelerle ilk donatılan gemi HMS Argyll olmuştur.
Sea Ceptor, fırlatmadan itibaren ortayol (midcourse) boyunca atalet seyrüsefer sistemi ile gemiden iletilen rota düzeltme komutlarıyla hedefe yaklaşan; vuruş aşamasında (terminal aşama) ise aktif radar alıcısı ile hassas manevra yapan bir hava savunma füzesidir. 10kg harp başlığı taşıyan füzenin menzili yaklaşık 25km'dir. 45km menzilli modelinin adı Albatros NG'dir.[16] Albatros NG füze sistemi Pakistan Deniz Kuvvetleri tarafından, bu ülke için Türkiye tarafından inşa edilen PN MİLGEM korvetlerinde kullanılmak üzere seçilmiştir.[17]
Tip 23 sınıfı gemilerde Phalanx ya da RAM gibi herhangi bir özsavunma silah sistemi (Close-in Weapon System; CIWS) bulunmamaktadır.
Hedef tespit, teşhis ve takip sistemleri
Tip 23 sınıfının ilk tasarımında seyrüsefer radarı olarak Kelvin Hughes Tip 1007 ve Decca Tip 1008; hava tarama için de Tip 996 E/F band üç boyutlu radar bulunmaktaydı. 2008 yılında başlatılan £100 milyon bütçeli bir proje ile 13 adet geminin Tip 996 radarının Tip 997 ARTISAN radarı ile değiştirilmesine başlanmıştır. Radar değişimi, gemilerin yarı ömür modernizasyon projesi olan “post-life extension” (LIFEX) işlemi sırasında yapılmaktadır.
BAE Systems tarafından geliştirilen Tip 997 ARTISAN (Advanced Radar Target Indication Situational Awareness and Navigation), dakikada 30 dönüş yapan anteni ile üç boyutlu tarama ve hedef tespit, teşhis ve takip yapabilen, E/F bandında çalışan bir radardır. Açık kaynaklarda arızalar arası ortalama süresi (MTBF) 4,500 saat; yedek parçanın hazır bulunması durumunda ortalama tamir süresi ise azami 30 dakika olarak geçmektedir.[18]
Üretici firma, azami menzilini 200 - 300km aralığında verdiği ARTISAN radarının, tenis topu boyutundaki ve sesten üç kat hızlı (Mach 3) hızında uçan bir hedefi 25km mesafede tespit ve teşhis edebildiğini iddia etmektedir. Yine firma iddiasına göre radarın aynı takip edebildiği azami hedef sayısı 900 olup, toplam ağırlığı 700kg'dir.[19]
Tip 23 sınıfı dışında Albion sınıfı HMS Bulwark ve HMS Albion çıkarma gemileri ile Queen Elizabeth sınıfı HMS Queen Elizabeth ve HMS Prince of Wales uçak gemilerinde kullanılmakta olan ARTISAN, İngiltere'nin Brezilya'ya sattığı Ocean çıkarma gemisi ile Şili'ye sattığı üç Tip 23 firkateynde de bulunmaktadır.
Esasen bir DSH gemisi olarak düşünülmüş Tip 23'ün ilk halinde bu göreve yönelik ana algılayıcı sistemleri Tip 2050 karinaya monteli sonar ile Tip 2031 çekili sonardır. Kraliyet Donanmasında 2030'lara kadar görevde kalacak sekiz gemideki Tip 2050'lerin, Ultra Electronics üretimi Tip 2150 ile değiştirilmesi planlanmaktadır. Tip 2150 aynı zamanda Tip 26'nın da sonarı olarak seçilmiştir.
Tip 2031 çekili sonarları hizmetten çekilmiştir. Halen faal durumdaki Tip 23'lerden sekiz adedinde Thales üretimi Tip 2087 çekili sonar bulunmaktadır. Bu sonar aynı zamanda Tip 26 sınıfında da kullanılacaktır.
Modernizasyonlar
Esasen 18 yıllık bir görev ömrü için tasarlanmış Tip 23’ler, Soğuk Savaş’ın sona ermesi, harekât ihtiyaçlarının ve bütçe daralması nedeniyle proje takvimlerinin değişmesi nedeniyle çok daha uzun süre hizmette kalmışlardır. Gemilerin yapısal ömürlerinin uzatılması, elektronik sistemleri ve alt sistemlerinin yenilenmesi için RP1 ve RP2 adı verilen iki refit projesi uygulanmıştır. 2010’ların başlarında tamamlanan refitlerden kısa süre sonra da ömür uzatılması için LIFEX projesi başlatılmıştır.
Yarı-ömür modernizasyon (LIFEX)
LIFEX (life extension) yarı ömür yenileme ve güncelleme projesi ile, Tip 23’lerin hizmet sürelerinin 30 yıla çıkarılması hedeflenmiştir. Toplam £600 milyon bütçeli LIFEX projesi 11 gemi kapsamaktadır.[20]
Proje kapsamında gemilerin tekne ve üst yapılarında güçlendirme ve yenileme, savaş yönetim sistemi yenilemesi, Sea Wolf hava savunma füzeleri yerine Sea Ceptor füzesinin takılması, daha önce değişimi yapılmamış gemilerin Tip 996 radarlarının Tip 997 ARTISAN ile değiştirilmesi, su tesisatının yenilenmesi yer almaktadır.
LIFEX projesinin bileşenleri (Kaynak: Navy Lookout) |
LIFEX proje planında her bir gemi için ortalama modernizasyon süresi 19 - 28 ay civarında öngörülmüştür. Ancak bazı gemilerin teknelerinde ciddi korozyon ve yıpranma tespit edilmiş olması, yapısal hasarların onarımı için ilave süre gerekmesi, tersane işgücünde yaşanan eksiklikler ve COVID-19 nedeniyle proje takviminde kayda değer sarkmalar yaşanmıştır.
Haziran 2015'te başlayan LIFEX'te ilk modernize edilen gemi, HMS Argyll'dir.
LIFEX'e giren gemilerin ayrıca, Power Generation Machinery Upgrade (PGMU) adı verilen bir diğer proje ile mevcut Paxman dizel makinaları MTU makinalarla değiştirilmektedir. PGMU ile makinası değiştirilen ilk gemi HMS Richmond'dur.
LIFEX'e giren HMS Argyll ve HMS Lancaster, PGMU kapsamına alınmamıştır. Bu gemiler sırayla 2023 ve 2024'te emekliye ayrılacaktır.
Power Generation Machinery Upgrade (PGMU)
LIFEX kapsamında Tip 23'lerin dizel makinaları da değiştirilmektedir. Power Generation Machinery Upgrade (PGMU) adı verilen proje ile gemilerde bulunan Paxman Valenta 12 RP2000CZ dizel makinalar MTU 4000 serisinin 12 silindirli modeli olan MTU 12V 4000 M53B ile değiştirilmektedir. Toplam 11 Tip 23 sınıfı geminin dizel makinalarının PGMU kapsamında değiştirilmesi planlanmıştır.[21]
PGMU'nun Tip 23'ler için önemli bir kazanımı, 1960'lı yılların teknolojisine sahip ve özellikle gürültü ve titreşim özellikleri bakımından çağdışı kalmış Paxman'ların daha sessiz ve güvenilir yeni nesil motorlarla değişimidir. Bu değişim ile ayrıca dizellerden elde edilen güçte %20 artış sağlanmaktadır. Bu güç artışı özellikle yeni sensör ve silah sistemlerinin elektrik tahriki açısından önem taşımaktadır.
MTU 4000 serisinin 20 silindirli modeli olan MTU 20V 4000 M53B makinası, Tip 26 için de seçilmiştir.[22]
Type 23 Air Defence Project
Şili, 2006 – 2008 arasında İngiltere’den teslim aldığı üç Tip 23 sınıfı firkateyn için geniş kapsamlı bir modernizasyon projesi başlatmıştır. Açılan ihalede Lockheed Martin Canada firması seçilmiş ve Mayıs 2017’de sözleşme imzalanmıştır.[23] Sözleşme bedeli kamuoyuna açıklanmamıştır ancak o dönemde yapılan bazı değerlendirmelerde USD180 milyon civarlarında olduğu tahmini yer almıştır.[24]
Şili'nin Tip 23'leri için Lockheed Martin Canada'nın uyguladığı modernizasyon projesi (Kaynak: Lockheed Martin) |
"Type 23 Air Defence Project" adı verilen proje ile gemilerin savaş yönetim sistemi, radar ve çeşitli elektronik ekipmanları yenilenmekte, hava savunma füzeleri değiştirilmektedir. Bu kapsamda gemiye Lockheed Martin Canada CMS-330 savaş yönetim sistemi, Hensoldt MSSR 2000 IFF sorgulama ve Hensoldt LTR400DNG IFF cevaplayıcı sistemi, IBM Link 11, 16 ve 22 veri bağı sistemleri ile MBDA Sea Ceptor hava savunma füzesi takılmıştır.[25]
Tip 23 kullanıcıları
1990’lı yıllar boyunca İngiltere tarafından yoğun olarak pazarlanan Tip 23, herhangi bir ihracat başarısı kazanmamıştır. Bu sınıfın İngiltere dışındaki tek kullanıcısı, Kraliyet Donanması tarafından hizmet dışına çıkarılmış üç gemiyi satın alan Şili olmuştur. Şili hükümeti emekliye ayrılmış HMS Norfolk, HMS Marlborough ve HMS Grafton gemileri için 2005 Eylül ayında £134 milyonluk (2023 tutarıyla yaklaşık £213 milyon) bir sözleşme imzalamıştır. Satın alınan gemilerden HMS Norfolk, FF05 Almirante Cochrane adıyla 22.11.2006 tarihinde; HMS Grafton, FF06 Almirante Lynch adıyla Mart 2007'de ve HMS Marlborough, FF07 Almirante Condell adıyla 21.10.2008 tarihinde hizmete girmişlerdir. Şili, bu gemiler “Type 23 Air Defence Project “ adlı kapsamlı bir modernizasyon uygulamıştır.
Tip 23, 1990’ların ortalarında, TF2000 projesi için Türkiye’ye önerilmiştir. Bu kapsamda geminin kabiliyetlerinin tanıtımı için HMS Montrose firkateyni 1994 yılında İstanbul’u ziyaret etmiştir.[26]
Tip 23 Sınıfı Gemiler
İngiliz Kraliyet Donanmasında 1990 – 2002 yılları arasında toplam 16 adet Tip 23 sınıfı firkateyn hizmete girmiştir. Ocak 2023 itibariyle faal Tip 23 sayısı 12’dir. Üç adet gemi, Şili Deniz Kuvvetlerinde hizmettedir.
Aşağıdaki tablo, Tip 23 sınıfı gemilerin inşa ve hizmet
tarihleri ile LIFEX ve PGMU durumlarını göstermektedir.
Büyük hali için üstüne tıklayınız |
Değerlendirmeler
İngiliz Kraliyet Donanması envanterindeki Tip 23 sınıfı firkateynlerin yaş durumları ve açık kaynaklara yansımış emekliye ayırma planları ışığında, HMS Monmouth’a ilaveten 2023 yılında HMS Argyll ve 2024 yılında da HMS Lancaster’ın hizmet dışı kalacağı görülmektedir. Bunları 2025 yılında HMS Iron Duke takip edecek, sonraki gemiler de 2035 yılına kadar peyderpey emekliye ayrılacaktır.
Türkiye’nin Tip 23 sınıfı firkateynler ile ilgilenmesine dair haber ve açıklamalarda, sağlıklı bir şekilde yorum yapmaya yetecek derinlik ve detay bulunmamaktadır. Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın “somutlaşmış, kesinleşmiş bir şey yok” sözlerinden, bir çalışmanın devam ettiği sonucu çıkmaktadır. Bu çalışmanın, İngiltere’nin teklifi ile mi yoksa Türkiye’nin talebi ile mi başladığı net değildir.
Eğer talep Türkiye’den gelmiş ise, bu talebin en muhtemel nedeni firkateyn sınıfında bir gemiye duyulan acil ihtiyaçtır.
Türk Deniz Kuvvetleri hizmetinde halen dört adet Yavuz sınıfı (MEKO 200TN Track I), dört adet Barbaros sınıfı (MEKO 200TN Track II) ve sekiz adet Gabya sınıfı (FFG-7 Oliver Hazard Perry) sınıfı olmak üzere 16 adet firkateyn; dört adet Ada sınıfı (MilGem) ve beş adet Burak sınıfı (A69 D'Estienne d'Orves) olmak üzere dokuz adet korvet bulunmaktadır.
Bu gemilerden sekiz adet Gabya sınıfı firkateynin savaş yönetim sistemi GENESİS projesi ile yenilenmiş olup, dört adedine SMART-S Mk2 radarı ve Mk41 dikey atış sistemi ile ESSM hava savunma füzesi atış kabiliyeti eklenmiştir. SMART-S Mk2 radarı ayrıca Barbaros sınıfı firkateynler, Ada sınıfı korvetler, Bayraktar sınıfı amfibi gemiler ve yakın zamanda hizmete girecek Anadolu amfibi hücum gemisinde de bulunmaktadır.
Barbaros sınıfı dört gemi yarı ömür modernizasyonuna tabi tutulmaktadır. Barbaros sınıfı firkateynlere yarı ömür modernizasyonu kapsamında gemilere ASELSAN yapımı MAR-D üçboyutlu arama ve Akrep atış kontrol radarı, AREAS-2NC ve ARES-2NV2 elektronik harp sistemleri, GENESİS ADVENT Savaş Yönetim Sistemi, ROKETSAN tarafından geliştirilen Atmaca gemisavar füzesi ile ASELSAN Gökdeniz özsavunma silah sistemi takılacaktır.[27]
Proje, Türk GENESİS savaş yönetim sistemi mimarisini kullanan gemi sayısını artırması ve ayrıca gemideki kritik sistemlerin (hedef tespit, elektronik harp ve silah) yerlileştirilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır.
Öte yandan Yavuz sınıfı firkateynler ile Burak sınıfı korvetler ömürlerinin sonuna gelmiş bulunmaktadırlar. Yavuz sınıfı dört firkateynin elektronik harp sistemleri, 2020 başında tamamlanan bir proje ile ASELSAN üretimi sistemlerle yenilenmiştir.[28] Ancak yaklaşık 40 yaşındaki bu gemilerin gövde ve makinalarının daha ne kadar göreve dayanabileceği şüphelidir.
Açık kaynaklarda yer alan değerlendirmelerde, Yavuz sınıfı firkateynlerin İstif sınıfı milli firkateynlerle değiştirileceği görüşü hakimdir.[29] İstif sınıfı dört gemiden ilki olan İstanbul'un inşa ve donatımı sürmektedir. Bu geminin 2023 yılında hizmete girmesi beklenmektedir. Ancak diğer üç geminin inşa faaliyeti henüz başlamamıştır. Aralık 2022'deki Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) toplantısında alınan karar doğrultusunda bu gemilerin STM ana yükleniciliğinde üç tersane (Sedef, ADİK ve Sefine) ortak şekilde, 36 ay içinde inşa edilmesi planlanmaktadır.[30]
Dolayısıyla, proje takvimi daha fazla aksamazsa, Türk Deniz Kuvvetlerinin Yavuz sınıfı firkateynlerin yenilenmesi ihtiyacının 2026-27 civarında giderileceğini söylemek mümkündür.
Bu noktada, Tip 23 ya da farklı sınıfta herhangi bir yabancı gemi alımının rasyonel bir zeminde izahı daha da zorlaşmaktadır. İdari ve teknik görüşmeler, alım anlaşması, gemilerin teslimata hazırlanması ve akabinde Türk Deniz Kuvvetlerinde görev yapabilecek şekilde donatılmaları, tercihen yerli ve milli sistemlerle donatılmaları, test ve tecrübeleri müteakip hizmete girmeleri, gemi başına ortalama 1 - 2 yıl sürecek bir proje süreci gerektirecektir. Gemilerin içinde bulundukları yapısal durum (korozyon, yıpranma, güçlendirme ihtiyacı vs) nedeniyle bu sürecin daha uzaması olasıdır.
Silahlı kuvvetlerin tedarik ve modernizasyon projelerini şekillendiren etkenlerden jeopolitik risk değerlendirmesi, tehdit değerlendirmesi ve bunlara dair öngörülerle ilgili açık kaynaklarda kayda değer bilgi bulunmamaktadır. Başka bir deyişle Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ulusal güvenlik ve savunma politikalarına dair, üzerinde akademik, entelektüel ve sektörel araştırma ya da tartışma yürütülebilecek kamuya açık bir belgesi bulunmamaktadır. Özelde ise Türk Deniz Kuvvetlerinin, eğer gerçekten mevcutsa, acil alımı gerekli kılabilecek bir tehdit algılaması, kuvvet yapısında değişim veya farklı bir duruma dair bir belge ya da beyanat bulunmamaktadır. Dolayısıyla, Tip 23 ile ilgili, böyle bir talep Türk tarafından geldi ise, elde mevcut bilgi ve belgelerle bu talebi izah edebilmek imkansızdır. Hele ki mevcut yerli ve milli projelerin süreci, yukarıda özetlenmiş gibi giderken. Vurgulanmalıdır ki MilGem projesinde bu süreç, kayda değer ölçüde sarkmış durumdadır.
Tip 23 alımı, yerli gemi inşa sanayiine aktarılabilecek maddi kaynakların yanında, bu gemilerin her birinde görev yapacak ortalama 100 personelin ayrılması ihtiyacı nedeniyle, yeni yerli gemi alım takvimini de sekteye uğratma riski taşımaktadır. Bu gemilerin alınmalarından sonra yerli ve milli silah sistemi ve elektronik sistemlerle donatılabilmeleri için kapsamlı bir modernizasyona girmeleri gerekecektir. Bu modernizasyonun alacağı toplam süre bir yana, zaten ortalama 30 yaşında olmaları nedeniyle hangi açığı dolduracakları da şüphelidir. Bunlara harcanacak maddi kaynak, işgücü ve tersane altyapısının, yerli tasarım muharip gemilere aktarılması çok daha isabetli bir karar olacaktır.
Tip 23 sınıfı gemilerde kullanılan, RGM-84 Harpoon gemisavar füzesi ve AN/SLQ-25A Nixie karşı tedbir sistemleri hariç hiçbir donanım ve bileşeni, Türk Deniz Kuvvetlerinde mevcut değildir. Türk denizcilerin, Tip 23’lerin baş topu olan 114mm top dahil olmak üzere, hiçbir sistem ve silah sistemine aşinalığı yoktur. Bu durumda, gemilerin devralınmasından sonra silah ve elektronik sistemler ile gemilerin makine ve alt sistemlerinin bakım, tutum, kullanımlarının öğrenilmesi, gemilerin Türk Deniz Kuvvetlerinin harekât usül ve taktiklerine uyumlandırılması gerekecektir. Bu da belli bir zaman ve maddi kaynak demek olacaktır. Türk Deniz Kuvvetleri tüm muharip suüstü unsurlarını GENESİS savaş yönetim sistemi ile donatırken, zaten iki refit ve bir yarı ömür modernizasyonu geçirmiş, gövdeleri açık deniz görevlerinde ziyadesiyle yıpranmış Tip 23’lerin envantere uyumu, maddi ve manevi kaynak israfıdır.
Dost unsurların hava savunma şemsiyesi altında görev yapmak üzere tasarlanmış Tip 23’lerin modern gemisavar füzelere karşı savunması son derece zayıftır. Gemilere Phalanx, Gökdeniz ya da RAM gibi bir özsavunma silah sisteminin eklenmesi için savaş yönetim sistemi ve radar vb sensörlerle entegrasyon gerekecektir. Bu da, muhtemel bir transferden sonra geminin hizmete giriş süre ve maliyetini artıran bir diğer husus olacaktır. Öte yandan Tip 23 tasarımında, üst yapıda özsavunma silah sistemi için bir yer bırakılmamış olduğu için, ilave yer açılması ve bunun diğer sistemlere elektromanyetik ve mekanik mahsurunun olmamasını sağlamak da problem olacaktır.
LIFEX ve PGMU geçirmiş Tip 23’ler, yeni hizmete girecek Tip 26’larla çok sayıda ortak sisteme sahiptir: Aynı dizel makine, radar, hava savunma füzesi, karinaya monteli ve çekili sonar sistemlerine sahiptirler. Bu bakımdan, modernize edilmiş Tip 23’lerin, Tip 26’lara geçişte İngiliz Kraliyet Donanmasına bir deneyim kazandırma unsuru olduğu söylenebilir. Emekliye ayrılacak HMS Argyll ve HMS Lancaster gemileri LIFEX geçirmiş ancak bunlara PGMU uygulanmamıştır. Dizel makine hariç, bu gemilerin de Tip 26 ile ortak sistemlere sahip oldukları hususundan hareketle, İngiltere’nin Türkiye’ye Tip 26’yı teklif etmesi ve kendi gemi inşa sanayii belli bir yetkinliğe ulaşmışken 30 yaşında hurdayı değerlendirebilen bir ülkeye Tip 26’yı satabilmesi çok daha kolay olacaktır. Hatırlanacağı üzere İngiltere 2011 civarında Tip 26’yı Türkiye’ye, “hazır tasarımın satın alınması” modeli ile önermiş, Türkiye de haklı olarak bu saçma teklifi reddetmiştir.[31] Eğer Tip 23 konusunda ilk teklif İngiltere tarafından gelmiş ise, bu senaryonun en olası açıklaması Tip 23 üzerinden Türkiye’yi Tip 26’ya ikna etme çabası olabilir.
İngiliz Parlementosunda Şili’ye satılan Tip 23 firkateynlerinin satış izniyle ilgili, parlamento tutanaklarına giren şu metin dikkat çekicidir:
These licenses were assessed against Criterion 4 (preservation of Regional Peace Security and Stability) and approved on the assessment that there was no clear risk that they would be used aggressively against another country or to assert by force a territorial claim.
Bu lisanslar, 4 numaralı Kriter (Bölgesel Barış, Güvenlik ve İstikrarın korunması) kapsamında değerlendirilmiş ve başka bir ülkeye karşı saldırgan bir tutumla ya da güç yoluyla bir toprak talebinde bulunmada kullanılmayacakları değerlendirmesi doğrultusuna onaylanmıştır.[32]
İngiltere’nin (ya da diğer ülkelerin) yeni ya da kullanılmış silah, araç – gereç satışında bu gibi kriter ve kuralları gözetmeleri, kendi ulusal çıkarları ve dış politikaları gereğidir. Olası bir Tip 23 alımında benzer kural ve şartların dayatılması söz konusu olacaktır. Bu durumda da Türkiye’nin, İngiltere’nin Ağrotur ve Dikelya üsleri üzerinden doğrudan paydaşı olduğu, Mavi Vatan’ın en önemli cephesi olan Doğu Akdeniz’de Türkiye’ye bu gemileri hangi koşul ve şartlarda vereceği, bu satırların yazarının hayal gücünü aşmaktadır.
Cumhuriyetin kuruluşundan hemen sonra havacılık ve savunma sanayiini neredeyse sıfırdan kuran ancak bu ilk adımları 1950’li yıllardan itibaren dış alım ve askeri yardımlarla sekteye uğrayan Türkiye’de, savunma sanayii ve özellikle askeri gemi tasarım, inşa ve modernizasyon kabiliyetleri bu kadar ileri bir seviyeye ulaşmışken böyle bir konunun bu şekilde dahi gündeme gelebilmiş olması kahredicidir.
[1] Marine Deal News, "MSB İngiltere’den fırkateyn alıyor", 18.01.2023, https://www.marinedealnews.com/msb-ingiltereden-firkateyn-aliyor/
[2] Tayfun Özberk, "Opinion: Should Turkiye buy Type 23 frigates?", 22.01.2023, https://www.navalnews.com/naval-news/2023/01/opinion-should-turkiye-buy-type-23-frigates/
[3] Çağdaş Bayraktar, "Milli Savunma Bakanlığı’nın İngiltere’den Type-23 fırkateynleri alacağı iddia edildi", Cumhuriyet, 23.01.2023, https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/milli-savunma-bakanliginin-ingiltereden-type-23-firkateynleri-alacagi-iddia-edildi-2024146
[4] Oğuzcan Atış, "Türkiye'den Type-23 hamlesi! Cihat Yaycı yorumladı: 'Biz artık kıyı bahriyesi değiliz'", Milliyet, 27.01.2023, https://www.milliyet.com.tr/gundem/turkiyeden-type-23-hamlesi-cihat-yayci-yorumladi-biz-artik-kiyi-bahriyesi-degiliz-6893985
[5] DefenceTurk, "Hulusi Akar’dan Type 23 sınıfı fırkateyn tedariki ile ilgili açıklamalar", https://www.defenceturk.net/bakan-hulusi-akar-type-23-sinifi-firkateynler-ile-ilgili-aciklamada-bulundu
[6] Norman Friedman, “British Destroyers & Frigates”, Chatham Publishing, 2006, ss. 308 - 309
[7] “Jane's Fighting Ships 2020-2021”. Jane's Group, 2020.
[8] Jane's Fighting Ships 2020-2021
[9] Jane's Fighting Ships 2020-2021
[10] British Destroyers & Frigates
[12] https://maritime-executive.com/article/royal-navy-signs-up-for-naval-strike-missile-to-replace-harpoon
[13] Janes, "Work begins on first NSM fit on Type 23", 31.01.2023, https://www.janes.com/defence-news/weapons-headlines/latest/work-begins-on-first-nsm-fit-on-type-23
[14] Seaforces-online, "MBDA Sea Wolf SAM", https://www.seaforces.org/wpnsys/SURFACE/Sea-Wolf-SAM.htm
[15] UK Ministry of Defence, "New Sea Ceptor missiles to be developed for Royal Navy", 30.01.2012, https://www.gov.uk/government/news/new-sea-ceptor-missiles-to-be-developed-for-royal-navy--2
[16] MBDA, "Sea Ceptor", https://www.mbda-systems.com/product/sea-ceptor/
[17] İbrahim Sünnetçi, "PN MİLGEM Korvetleri Albatros NG NBAD Sistemi ile Donatılıyor!", Defence Turkey, 12.06.2021, https://www.defenceturkey.com/tr/icerik/pn-milgem-korvetleri-albatros-ng-nbad-sistemi-ile-donatiliyor-4601
[20] Navy Lookout, "Progress report – extending the life of Royal Navy’s Type 23 frigates", 04.11.2020, https://www.navylookout.com/progress-report-extending-the-life-of-royal-navys-type-23-frigates/
[21] Navy Lookout, "New engines for the Royal Navy’s Type 23 Frigates", 27.06.2018, https://www.navylookout.com/new-engines-for-the-royal-navys-type-23-frigates/
[22] MTU, "mtu diesel gensets for future Type 26 British Global Combat Ship". 11.09.2013, https://www.mtu-solutions.com/eu/en/pressreleases/2013/mtu_diesel_gensets_for_future_type_26_british_global_combat_ship.html
[23] Canadian Manufacturing, "Lockheed Martin Canada wins contract with Chilean Navy", 23.05.2017, https://www.canadianmanufacturing.com/supply-chain/lockheed-martin-canada-wins-contract-with-chilean-navy-193498/
[24] MercoPress, "Canadian combat management systems for Chile's Type 23 frigates", 25.05.2017, https://en.mercopress.com/2017/05/25/canadian-combat-management-systems-for-chile-s-type-23-frigates
[25] "Armada de Chile Frigate Type 23 Air Defence Project". Lockheed Martin, https://www.lockheedmartin.com/en-ca/chile.html
[26] Hakkı Arıs. “HMS Montrose Boğaziçinde”, Savunma ve Havacılık, No: 2/94, ss. 32-38
[27] İbrahim Sünnetçi, "BARBAROS Sınıfı Fırkateyn Yarı Ömür Modernizasyonu (YÖM/MLU) Projesi ve TCG OruçReis", Defence Turkey, 31.01.2022, https://www.defenceturkey.com/tr/icerik/barbaros-sinifi-firkateyn-yari-omur-modernizasyonu-yom-mlu-projesi-ve-tcg-orucreis-4939
[28] AA, " Yavuz Sınıfı Fırkateyn Milli Elektronik Harp Suiti Projesi'nde teslimatlar tamamlandı", 05.01.2020, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/yavuz-sinifi-firkateyn-milli-elektronik-harp-suiti-projesinde-teslimatlar-tamamlandi/1692739
[29] CSavunma, "Türk Deniz Kuvvetleri’nin 2030 fırkateyn projeksiyonu", 31.07.2018, https://www.csavunma.com/turk-deniz-kuvvetlerinin-2030-firkateyn-projeksiyonu/.html
[30] AA, "Türkiye üç milli fırkateyni eş zamanlı üretecek", 23.01.2023, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-uc-milli-firkateyni-es-zamanli-uretecek/2794730
[31] Siyah Gri Beyaz, "BAE Systems'in Türkiye'ye Tip 26 Teklifi", 26.05.2011, https://www.siyahgribeyaz.com/2011/05/bae-systemsin-turkiyeye-tip-26-teklifi.html
[32] UK Parliament, "Further memorandum from the Government", 03.08.2006, https://publications.parliament.uk/pa/cm200506/cmselect/cmquad/873/873we20.htm
13 yorum:
Bu gemiden Malezya donanmasına iki yada 3 adet olması lazım
Balistik füze önleme kabiliyetli Siper 2026'dan önce gelmeyecek. O zamana kadar TF-2000'i suya indirmek anlamsız olur. Elimizdeki 8 Gabya sınıfı fırkateyn 42 yaşında. Şimdilik 4 tane TF-2000 planlanıyor. SMART-S Mk2 radarı ve Mk41 dikey atış sistemini içermeyen Gabya sınıfı fırkateynler yerine 4 tane LIFEX ve PGMU sürecinden geçirilmiş Tip 23 alsak bizi 2030'lu yıllara kadar götürür. MKEK 76 mm top, Gökdeniz CIWS ve Atmaca gemisavar füzelerini de entegre edersek iş tamamdır.
İngiltere'nin eski firkayteynler için Türkiye'den önemli tavizler istemesi pek makul değil... Ingiltere, Fransa ile bir denge politikası yürütüyor... Fransa'nin Yunanistan'a verdiği desteği dengelemek istiyor olmasi mümkün...
falkland typ42 shelfit sea dart
Her ne sebep ile olursa olsun bu gemilerin alınması büyük hata olur. Yazı oldukça ayrıntılı durumu gözler önümüze sermektedir. İngiltere hemen hemen 30 yıldır bu gemileri Türkiye'ye satmaya çalışıyor. Bu gemilerle ilgili geçmişte çalışmalar yapmış bir emekli deniz subayı olarak karşıyım. Kuvvet açığı gibi gerekçelerle kamuoyunun aklı çelinmesin. Yabancı menşeli gemilerde yaşadığımız sıkıntılardan kurtulmaya başlamış iken şimdi bu gemileri başımıza sarmanın anlamı yoktur. Ayrıca ekonomik sıkıntılar yaşadığımız bu zamanda bu tip harcamaya hiç gerek yoktur.
İyi Günler Orko üstadım.
Bu gemileri acaba EF veririz ama yanında da bunu da size kasalım diye mi gündemimize soktular?
Başka mantıklı bir açıklama gelmiyor. İstediklerinizi veririz ama şuraya bi sakal atın meselesi mi acaba?
Tcg yavuz 87'de hizmete girdiğine göre 36 yaşında. Diğer 3'ü haliyle daha genç. istif sınıfı tonaj olarak yavuz sınıfına yakın ama aviso'larda 50 yaş civarında. akhisar sınıfı aviso'ların, istif'te yavuz sınıfının yerine düşünülüyor olmalı.
Bi arkadaş daha farketmiş, gabya sınıfı gemiler 40 yaşlarını aştılar, ömürlerinin sonundalar. sağlam gemiler diye duydum ama onların yıpranma durumları nasıl acaba? Onlarda yıpranmışsa, tf-2000 gelene kadar, type 23 ile 10 yıl kadar idare etmek düşünülmüş olabilir. bakılacak olursa, yeni inşa edilecek gemilerin teslimat süreleri uzun süreceğinden ve eğer acil ihtiyaç baş gösterdiyse 2. Ele yönelmiş olabilirler. 2. eldeyse çokta seçenek yok. belki hala teklifleri geçerliyse, ESSM tadilatı geçirmeyen 4 gabya yerine, ddg51 ve 52 bi alternatif olabilir diycem ama...
Muhtemelen şu an, type 23'ler ile ilgili sadece bi 'ihtimaliyet çalışması' yapılıyor olmalı.
Bu gemilerin sanki Typhoon'ların satışında ön koşul gibi sunulduğunu düşünüyorum.
Almanya'dan tedarik edilen Yavuz sinifi dört firkateynimiz henüz 40 yasina gelmeselerde, kizaga konus veya denize indirilis olmasada, hizmete giris tarihleri itibariyle ortalama 33-36 yaslarindalardir. Kaldiki 40 sene bile, modern bir savas gemisi icin cok uzun bir süre degildir, hele yari ömür modernizasyonuna tabi tutulursa. Bizki kismen 1987'de envantere giren F-16'lari, neredeyse 50 senelik denizaltilari kullaniyoruz. Ayrica Yavuz sinifi firkateynlerimiz, Gabya sinifi (Oliver-Hazard-Perry) firkateynlerinden daha yenidir. Dolayisiyla tahminimce Yavuz sinifi firkateynlerimiz 2030'lari rahat görecektir.
Türkiye'nin uzak ve açık denizlerde okyanuslarda görev alabilecek hele ki TCG Anadolu gibi bir gemiye refakat edebilecek gemi sayısı hem çok az hem de eski ki bunlar sadece gabya sınıfı gemiler ..açık şekilde acil fırkateyn ihtiyacı olduğu bariz .istinif sınıfı gelicek elbet ama bunlardan korvetten hallice büyük gemiler yani ancak ülke savunmasına idealler..bu yüzden büyük tonajlı fırkateyn acil olarak alınmalı..deniz kuvvettlerimizin personeli her türlü o silah ve makina sistemlerini halleder..
waesrfgdfdasdd
Dijital deneyiminizi telefonda uygunsuz siteleri engelleme ile koruyun. Güvenli bir çevrimiçi ortam oluşturmak için yerleşik özelliklerden veya üçüncü taraf uygulamalardan yararlanın.
Yorum Gönder