Füze Tehdidi ve Türkiye'nin Yaptıkları (ve yapmadıkları?)

Türkiye’nin hava savunma şemsiyesi kurma yönündeki çalışmaları, özelikle son birkaç yıldır gündemin üst sıralarında yer alıyor. Bu konunun bu kadar yoğun tartışılmasının belki de en önemli sebebi, T-LORAMIDS (Turkish Long Range Air and Missile Defence System) ihalesinde Çin’in teklifinin seçilmesi oldu. Bu seçim, Türkiye – NATO ilişkilerinde ciddi bir gerilime neden oldu ve zaten ihale 2015 Kasım ayında iptal edildi.

Ancak bu ihaleyi doğuran ihtiyaçlar, 1970’li yıllardan bu yana sürüyor. Türkiye ne yazık ki, başta uzun menzil yüksek irtifa olmak üzere çok katmanlı, etkili bir hava savunma sistemi ağı kurabilmiş değil. Bu şemsiyeyi yerli olanaklar kurmak için çok ciddi atılımlar yapıldı; Korkut, Hisar ailesi, önce TKRS (TRS-22XX) ve ardından EİRS radar projeleri gibi. Görünen o ki, bağımsız ve etkili bir hava savunma ağının işler duruma geçmesi, 2020’lerin ilk yarısını bulacak.

Burada, geçmişe göz atıp, stratejik hava savunma sistemi ihtiyacımızı doğuran balistik (ve akabinde seyir) füze tehdidinin yıllar içinde gelişimini incelemekte fayda var. Zira böylelikle, Türkiye’nin bu konuda aldığı (ve almadığı) tedbirleri, bunların muhtemel nedenlerini anlamak kolaylaşıyor.

Bunun için bir zaman çizelgesi oluşturdum. İki ana sütundan oluşan bu çizelgenin sol tarafında Ortadoğu bölgesinde, Türkiye’nin yakın çevresindeki ülkelerin balistik ve seyir füzesi alanında yaptıkları faaliyetler; sağ sütunda ise Türkiye’nin başta stratejik olmak üzere hava savunma sistemleri alanında yaptığı çalışmalar yer alıyor.

Bu zaman çizelgesini oluştururken, açık kaynaklardan, mümkün olduğunca en az iki kaynak tarafından teyit edilmiş bilgileri kullanmaya dikkat ettim. Buna rağmen, tarih ve menzil gibi bilgilerde hatalar olabilir. Zaman içinde bu tabloyu güncelleştireceğim. Çizelgenin en altında da özet bazı değerlendirmelerim bulunuyor.

Ortadoğu (Balistik füze ve seyir füzesi programları)	Yıl	Türkiye (Hava savunma şemsiyesi ile ilgili çalışmalar)
- Mısır’ın SSCB’den FROG-7 ve SCUD B tipi taktik balistik füzeler temin etmesi - Mısır ve Suriye’nin Yom Kippur Savaşı’nda İsrail’e karşı FROG-7 ve SCUD B tipi taktik balistik füzeleri kullanması	1973
- Irak’ın SSCB’den SCUD B tipi taktik balistik füze temin etmeye başlaması (toplam 819 adet)	1974
- Mısır’ın 1,000km menzilli Condor II füzesi için Arjantin, Irak, Almanya ve İtalya desteği ile geliştirme çalışmalarına başlaması	1982
- İran’ın Libya’dan SCUD B balistik füzeleri alması - Irak’ın Proje 395 kod adlı program ile katı roket motoru geliştirmeye başlaması	1985	- Nike Hercules hava savunma sistemlerinin modernize edilmesi
- Mısır’ın Kuzey Kore’den SCUD B füzesi üretim bilgileri alması	1986
- Çin’in İran’a Silkworm gemisavar füzeleri satması - Irak’ın Proje 144 adı altında SCUD B füzesi üzerinde tersine mühendislik çalışmalarına başlaması	1987
- “Şehirler Savaşı”: İran – Irak Savaşı sırasında her iki ülkenin karşı tarafın şehirlerine balistik füzelerle saldırması - İran’ın Kuzey Kore’den SCUD B balistik füzeleri alması - Çin ile İran’ın taktik balistik füze teknoloji transferi için anlaşmaya varması - Suudi Arabistan’ın Çin’den 4,000km menzilli DF-3 füzeleri alması - Nisan: Irak’ın, kendisi bir SCUD türevi olan El Hüseyin’den geliştirilen 950km menzilli El Abbas füzesinin deneme atışını gerçekleştirmesi	1988
- İran’ın Çin’den 150km menzilli CSS-8 taktik balistik füzeleri alması - Irak’ın, Bağdat silah fuarında SA-2 hava savunma füzesinden geliştirilen 500km menzilli Fahad füzesini sergilemesi - Aralık: Irak’ın, yörüngeye uydu yerleştirmek için geliştirilen üç kademeli El Abid füzesinin deneme atışı gerçekleştirmesi - Aralık: Irak’ın 2,000km menzilli Temmuz 1 adlı uzun menzilli balistik füze programını duyurması	1989
- İran ile Çin’in 10 yıl süreli bir askeri teknik işbirliği anlaşması imzalaması - Irak’ın, Proje 1728 adlı program ile geliştirdiği roket motorlarına ait dört deneme gerçekleştirmesi	1990
- Irak’ın Körfez Savaşı sırasında Suudi Arabistan ve İsrail’e karşı 100’e yakın balistik füze fırlatması - İran’ın SCUD C deneme atışı gerçekleştirmesi	1991	- NATO’nun hava savunması takviyesi için Türkiye’ye PATRIOT hava savunma sistemleri konuşlandırması
	1992
- Irak’ın, SA-2 hava savunma füzesinden geliştirilen J-1 adlı füze için 6 ayrı deneme atışı gerçekleştirmesi	1993
- İran’ın Kuzey Kore’den SCUD C balistik füzeleri alması ve yurt içinde bu füzeler için bir üretim hattı kurması	1994
- İran’ın Çin’den 280km menzilli CSS-7 balistik füzeleri alması - İran’ın 300km menzilli Şahab 1 füzelerini hizmete alması	1995
- İran’ın C802 gemisavar füzesi deneme atışları gerçekleştirmesi - Mısır’ın Kuzey Kore’den SCUD C füze parçaları temin ettiğine dair ABD istihbarat raporlarının yayınlanması - Kasım: İran’ın, Hudong sınıfı hücumbotları için Çin’den C802 gemisavar füzeleri tedarik etmesi	1996	- Ocak: Rapier kısa menzil hava savunma sistemi lançerlerinin modernizasyonu için sözleşme imzalanması
- İran’ın Şahab 2 füzelerinin seri üretimine başlaması - Haziran: İran’ın F-4E uçaklarından Çin yapımı C-801K gemisavar füzeleri ile deneme atışları gerçekleştirmesi - Irak’ın, SA-2 hava savunma füzesinden geliştirilen 180km menzilli el Samud füzesinin deneme atışını gerçekleştirmesi	1997	- Türkiye’nin Arrow hava savunma sistemi için İsrail ve ABD ile görüşmelere başlaması
- Temmuz: İran’ın 1,300km menzilli Şahab 3 deneme atışı gerçekleştirmesi - Eylül: İran’ın bir geçit töreninde Zelzal 2, Nazeat ve Şahin karadan karaya füzelesi ile Çin yapımı C801, C802 gemisavar füzelerini sergilemesi	1998	Türkiye’nin Arrow hava savunma sistemi için yaptığı talebin ABD tarafından reddedilmesi
- Şubat: İran’ın 2,000km menzilli Şahab 4 füzesi için denemeler gerçekleştirdiğini açıklaması - İran’ın Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ne SCUD B ve SCUD C füzeleri sattığına dair haberler - Mısır’ın Kuzey Kore desteği ile SCUD B ve SCUD C füze üretimlerini gerçekleştirdiğine dair ABD istihbarat raporlarının yayınlanması	1999	- Ağustos: Rapier Mk2B kısa menzil hava savunma füzelerinin lisans altında üretimi için sözleşme imzalanması
- Temmuz: İran’ın Şahab 3 deneme atışı gerçekleştirmesi - Temmuz: Irak’ın 140km menzilli Samuf füzesi deneme atışı gerçekleştirmesi - Eylül: İran’ın Şahab 3 deneme atışı gerçekleştirmesi	2000	- Eylül: ABD ile ikinci el I-HAWK orta menzilli hava savunma sistemi tedariki için sözleşme imzalanması
- İran’ın Ukrayna’dan H-55 Granat (AS-15 “Kent”) seyir füzeleri alması - Ekim: İran’ın Şahab 3 füzelerinin seri üretimine başlaması	2001	- Kasım: SSM ile ASELSAN arasında Kaideye Monteli Stinger projesi için sözleşme imzalanması
- İran’ın 1,300km menzilli Şahab 2 füzelerini hizmete alması - Mayıs: İran’ın Şahab 3 deneme atışı gerçekleştirmesi - Temmuz: İran’ın Şahab 3 deneme atışı gerçekleştirmesi - Eylül: İran’ın Fateh 110 deneme atışı gerçekleştirmesi	2002	- Ekim: Rapier Mk2B füzelerinin teslimatlarının başlaması
- Kasım: İran Savunma Bakanı’nın, ülkesinin Şahab 4 füzesinin üretimini planlamadığını açıklaması	2003	- NATO’nun hava savunması takviyesi için Türkiye’ye PATRIOT hava savunma sistemleri konuşlandırması
- Ocak: İran Savunma Bakanı’nın, ülkesinin 18 ay içinde uzaya uydu fırlatacağını açıklaması - Ocak: İran’ın Kosar adlı bir gemisavar seyir füzesinin üretimine başladığını açıklaması - Ağustos: İran Savunma Bakanı’nın, ülkesinin Şahab 3 füzesinin yeni versiyonları üzerinde çalıştığını açıklaması - Ekim: İran’ın Şahab 3 deneme atışı gerçekleştirmesi	2004	- Ekim: Kaideye Monteli Stinger teslimatlarının başlaması
- İran’ın Kuzey Kore’den Musudan balistik füzesi bileşenleri tedarik ettiğinin iddia edilmesi	2005	- I-HAWK orta menzil hava savunma sistemlerinin teslimatına başlanması
	2006	- 30.06.2006: SSİK tarafından uzun menzilli (T-LORAMIDS), orta menzilli (T-MALADMIS) ve kısa menzilli (T-LALADMIS) hava savunma sistemi hazır alım ihalelerine başlama kararı alınması
- Suudi Arabistan’ın Çin’den 1,700km menzilli DF-21 füzeleri alması	2007	- I-HAWK orta menzil hava savunma sistemi teslimatlarının tamamlanması - 01.03.2007: T-LORAMIDS, T-MALADMIS ve T-LALADMIS projelerinde SSM tarafından ilgili firmalara Bilgi İstek Dosyasının yayımlanması - Haziran: Rapier Mk2B füzelerinin teslimatlarının tamamlanması
- İsrail’in 4,800km menzilli Jericho 3 balistik füzesinin ilk deneme atışını gerçekleştirmesi - Eylül: İran’ın 800km menzilli Samen füzesini kamuoyuna tanıtması - Kasım: İran’ın Seccil füzesi deneme atışı gerçekleştirmesi	2008	- Eylül: T-MALADMIS projesinde Teklife Çağrı Dosyasının yayımlanması
	2009	- T-MALADMIS ve T-LALADMIS ihalelerinin iptal edilmesi - 08.04.2009: T-LORAMIDS projesinde Teklife Çağrı Dosyasının yayımlanması - 09.09.2009: Pentagon tarafından ABD Kongresi’ne muhtemel PATRIOT satışı için bilgi notu gönderilmesi - 13.10.2009: T-LORAMIDS projesinde teklif verme süresinin 01.12.2009 tarihine uzatılması - 01.12.2009: T-LORAMIDS projesinde teklif verme süresinin 15.01.2010 tarihine uzatılması
- İran’da 2,000km menzilli Seccil 2 füzelerinin hizmete girmeye başlaması - İran’ın 500km menzilli Kıyam 1 füzelerini hizmete alması	2010	- 15.01.2010: T-LORAMIDS projesinde teklif verme süresinin 01.03.2010 tarihine uzatılması - 01.03.2010: T-LORAMIDS projesinde ABD, Rusya, Çin ve Fransa-İtalya şirketlerinden tekliflerin toplanması
- Ermenistan’ın, Erivan’daki bir askeri geçitte Toçka taktik balistik füzelerini kamuoyuna göstermesi	2011	- Haziran: Hisar A ve Hisar O hava savunma sistemleri için SSM ile ASELSAN ve ROKETSAN ile sözleşme imzalanması
	2012	- Haziran: Kaideye Monteli Stinger teslimatlarının tamamlanması - Kasım: Haziran ayında bir uçağının Suriye tarafından düşürülmesinden sonra Türkiye’nin, NATO’dan hava savunma sistemi takviyesi talep etmesi
	2013	- Ocak: NATO’nun, “Active Fence” harekâtı kapsamında Türkiye’ye 6 PATRIOT bataryası konuşlandırması (Almanya Kahramanmaraş’a; ABD Gaziantep’e, Hollanda İncirlik’e ikişer batarya) - 26.09.2013: T-LORAMIDS projesinde Çinli CPMIEC şirketi ile sözleşme görüşmelerine başlama kararı alınması - Ekim: Hisar A sisteminde ilk deneme atışının gerçekleştirilmesi - Kasım: Türkiye’nin, PATRIOT bataryalarının bir yıl daha ülkede kalması için NATO’dan talepte bulunması - Aralık 2013 T-LORAMIDS projesinde SSM tarafından, diğer aday firmalardan tekliflerini güncellemelerinin istenmesi
	2014	- Hisar O sisteminde ilk deneme atışının gerçekleştirilmesi
- İran’ın Sumar adlı yeni bir seyir füzesini kamuoyuna tanıtması - Ekim: İran’ın 1,700km menzilli Emad balistik füzesini kamuoyuna tanıtması	2015	- Ocak: Hollanda PATRIOT bataryalarının Türkiye’den ayrılması; yerlerini İspanyol PATRIOT bataryasının alması - Mart: Suriye’den Türkiye’ye (Hatay Reyhanlı) Fateh A-110 roketi fırlatılması - Ağustos: ABD ve Almanya’nın PATRIOT bataryalarını Türkiye’den çekme kararı alması - 13.11.2015: T-LORAMIDS projesinde SSİK tarafından proje iptal kararı alınması
- Mart: İran’ın, Kıyam balistik füzelerinin saklandığı ve ateşlendiği yer altı üslerini kamuoyuna göstermesi - Mart: İran’ın 2,000km menzilli Ghadr F ve 1,700km menzilli Ghadr H füzelerinin deneme atışlarını gerçekleştirmesi	2016	- Ekim: Türkiye’nin S-400 hazır alımı için Rusya ile görüşmelere başlaması
	2017

Not1: Tablonun bilgi-görseli haline buradan erişebilirsiniz.
Not2: Tabloyu oluştururken Ortadoğu odaklı çalıştım. Diğer komşu ülkeleri de kapsayacak şekilde genişletmeyi düşünüyorum.

Değerlendirmeler

1. Türkiye’nin oldukça uzun bir zaman diliminde stratejik hava savunmasını NATO’ya havale ettiği görülüyor.

2. Bölge ülkeleri özellikle 1980’li yıllarda balistik füzelere büyük yatırım yapmış.

3. Burada esas dikkati çeken, İran’ın füze programı. Ülkenin, Şahab 3’e kadar son derece aktif bir balistik füze geliştirme programı var. Yaklaşık 1,500 – 2,000km menzil aralığına kadar çok sayıda geliştirme projesi yürütülmüş. Farklı ülkelerle teknoloji işbirliği yapılmış.

4. 1990’lı yılların ortalarından itibaren önceliğin güdümlü füze sistemlerine ve dolayısıyla seyir füzelerine kaydığı görülüyor. Yalnızca İran değil, diğer ülkeler de gemisavar ve kara saldırı maksatlı seyir füzelerine ciddi yatırım yapıyor.

5. İran’ın son dönemde güdümlü balistik füzeler konusunda çalışmalarını yoğunlaştırdığı görülüyor.

6. Tüm bu gelişmeler, hava savunma erken ihbar, komuta kontrol ve silah sistemi ihtiyaçlarını, nitelik ve nicelik bazında ciddi şekilde etkiliyor. Yalnızca kısa menzil taktik balistik füzelere karşı değil, yüksek sesaltı ya da sesüstü süratlerde, alçak irtifalarda uçan seyir füzelerini de uzun mesafelerden tespit edip önleyebilecek bir hava savunma ağına ihtiyaç ortaya çıkıyor.

7. Bu ihtiyacı da palyatif, münferit, günü kurtaran tedbirlerle gidermek mümkün değil.