Yunanistan’ın Yeni Silahlanma Programı: Rafale Alımı

Rafale'i Yunan Hava Kuvvetleri renkleriyle gösteren bir çizim
Kaynak: rOEN911, DeviantArt

Yunanistan Başbakanı Kriyakos Miçotakis, 12 Eylül günü Selanik'teki HELEXPO Forum'da ülkesinin ekonomisinin durumu ve izlenecek politikalarla ilgili bir konuşma yaptı.[1]

Miçotakis konuşmasında, Yunanistan'ın geçmiş yıllarda savunmasına yatırım yapılamamasından dolayı zayıf düştüğünü ve dengenin yeniden sağlanması için bir dizi tedbirin uygulanacağını söyledi.[2]

Yunan Başbakanı, silahlı kuvvetlerin güçlendirilmesi için bir dizi karar açıkladı. Bir kısmı yeni sistem alımı olan bu kararlar şu şekilde:

- 18 adet Rafale tipi savaş uçağı alımı

- Deniz kuvvetleri için dört firkateyn alımı ve MEKO sınıfı firkateynlerin modernizasyonu

- Dört adet MH-60R tipi donanma helikopteri

- Yeni torpido ve füze alımı

- Skaramangas Tersanesi ve kara araçları üreticisi ELBO'nun yeniden faal hale getirilmesi ve ulusal savunma sanayiine yönelik destekler

- Elektronik savunmanın takviye edilmesi

- Beş yıl içinde 15 bin profesyonel asker temini

Miçotakis, bu paketin toplam bütçesi ve süresi ile ilgili bir bilgi vermedi ancak iddialı olduğunu kabul ettiği paketin gerçekleştirilmesinin Yunan ekonomisinin imkânları dahilinde olduğunu söyledi.

Fazlaca ayrıntısı paylaşılmayan paketin içeriği incelendiğinde, Yunanistan'ın yaklaşık on yıllık bir açığı, son dönemde takviye ettiği diplomatik ilişkileri ile kapatmaya çalıştığı söylenebilir.

Yunan Hava Kuvvetlerinin Muharip Gücü

Yunan Hava Kuvvetleri (YHvK) envanterinde 2020 Eylül itibariyle 229 adet muharip uçak bulunuyor. Bu uçakların dağılımı şu şekilde:[3]

Model	Hizmete Giriş	Hizmete Giren Uçak Sayısı	Eylül 2020 İtibariyle Faal Uçak Sayısı	Notlar
F-16C/D Block 30 (Peace Xenia I)	1989-1990	40	32
F-16C/D Block 50 (Peace Xenia II)	1997-1998	40	38
F-16C/D Block 52+ (Peace Xenia III)	2002-2004	60	54	F-16C/D Block 72 (F-16V) seviyesine modernize ediliyorlar
F-16C/D Block 52+ (Peace Xenia IV)	2009-2010	30	30	F-16C/D Block 72 (F-16V) seviyesine modernize ediliyorlar
Mirage 2000EG/BG	1988	40	18	10 adet Mirage 2000EG, Mirage 2000EGM seviyesine modernize edildi. Kalan uçaklar AM39 Exocet kabiliyetli
Mirage 2000EGM/BGM	2007	15	24	10 adedi modernize edilen Mirage 2000EG. SCALP EG seyir füzesi kabiliyetli
F-4E AUP (Peace Icarus 2000)	1974-1978	36	33	Peace Icarus 2000 modernizasyon projesi 2000-2004 arasında tamamlandı. Litening III hedefleme podu ve AIM-120 AMRAAM kabiliyetli

F-4E Phantom II

Yunanistan 1974 - 1991 arasında toplam 84 F-4E Phantom II almıştı. Bunlardan 56 adedi Peace Icarus I ve II projeleri ile siparişi verilmiş yeni üretim uçaklar iken kalan 28 adedi, Güney Kanat Yardımı kapsamında ABD Ulusal Muhafızlarından ikinci el olarak temin edilmişti.[4] 1993 yılında başlatılan modernizasyon projesinde uzun süren hazırlık ve ihale aşamasından sonra Alman DASA firması ile 1997 Ağustos ayında 39 adet F-4E'nin kapsamlı modernizasyonu için bir sözleşme imzalandı. Peace Icarus 2000 adı verilen bu projede uçakların radarı AN/APG-65Y çok işlevli radar ile değiştirildi; ileri teknoloji seyrüsefer, veri bağı ve muhabere sistemleri ile donatıldılar. Uçaklara ayrıca AIM-120 AMRAAM orta menzilli havadan havaya füze ateşleme kabiliyeti eklendi.[5]

Projenin uygulanmasına kadar geçen sürede üç uçağın kaza - kırıma uğraması sonucu, toplam 36 uçak modernize edildi.[6] Yunanistan'ın Hellenic Aerospace Industries (HAI) tesislerinde yapılan işlemler 2004 yılında tamamlandı. F-4E AUP olarak adlandırılan uçaklar, havadan yere hassas taarruz ve derinlemesine nüfuz harekâtları bakımından ileri seviye kabiliyetlere eriştiler.[7]

Mirage 2000

Yunanistan, 1970’lerde Mirage F1 ile başlattığı, muharip gücünü yalnızca ABD kaynaklı uçaklara dayandırmama politikasını Mirage 2000 ile devam ettirdi. YHvK için 36 adet tek kişilik Mirage 2000EG ve 4 adet çift kişilik Mirage 2000BG alımına dair sözleşme 20.07.1985 tarihinde imzalandı ve uçaklar 1988 yılında teslim edildi.[8] Hatırlatmak gerekir ki YHvK ilk F-16’larının siparişini 40 adet uçağı içeren Peace Xenia I projesi ile, aynı dönemde vermişti.

Deniz harekâtlarının taktik hava desteği (Tactical Air Support for Maritime Operations) görevleri kapsamında AM39 Exocet füzesi ile donatılabilen Mirage 2000’ler, özellikle Ege göklerinde Türk F-16’ları ile sık sık karşı karşıya geldiler. Yunanistan’ın 1990’lı yıllardan bu yana Mirage 2000 ve F-16 gibi aynı sınıftaki ancak farklı performans özelliklerine sahip iki farklı tipteki uçağa sahip olmanın avantajından istifade ettiği iddia edilebilir.[9]

Yunanistan, gerek Typhoon alımının iptalinin orta vadede neden olacağı kabiliyet açığını telafi etmek gerekse Mirage 2000 filosunun muharebe kapasitesini yükseltmek için bir modernizasyon projesi başlattı. Bu çerçevede 21.08.2000 tarihinde Fransız Dassault şirketi ile, 10 adet Mirage 2000EG’nin, Mirage 2000-5EG Mk2 (Mirage 2000EGM) seviyesine modernizasyonu, yeni üretim 10 adet Mirage 2000-5EG Mk2 (Mirage 2000EGM) ve 5 adet Mirage 2000-5BG Mk2 (Mirage 2000BGM) alımı ile 56 adet Matra BAe Dynamics SCALP EG seyir füzesi, 200 adet MBDA MICA havadan havaya füzenin tedariği içeren bir sözleşme imzaladı.[10] [11] Müteakiben 2003 yılında 34 adet SCALP EG seyir füzesi ve 100 MICA için bir sipariş daha verildi; toplam SCALP seyir füzesi sayısı 90’a çıktı.[12]

Modernizasyon kapsamında Mirage 2000'lere Thales RDY radarı ve ICMS Mk3 elektronik harp sistemi, yeni nesil seyrüsefer ve muhabere sistemleri ile en önemlisi SCALP seyir füzesi taşıma kabiliyeti eklendi. Bu arada elektronik ve kablo donanımındaki ilave iş paketi ve maliyetten dolayı, AM39 gemisavar füze ateşleme kabiliyeti, modernize edilen uçaklardan çıkarıldı. ICMS Mk3 sisteminde yaşanan sorunlar nedeniyle geciken projede modernize edilen uçakların teslimatı 2006 sonunda, Dassault üretimi 15 yeni uçağın teslimatı ise 2007 sonunda tamamlandı.[13]

F-16C/D Fighting Falcon

YHvK Peace Xenia programı ile 1997 - 2010 yılları arasında dört pakette toplam 170 F-16 savaş uçağı teslim aldı. Peace Xenia I ve II projeleri ile teslim alınan Block 30 ve Block 50 F-16'ların aviyonik modernizasyonu kapsamında Lockheed Martin firması ile CCIP (Common Configuration Implementation Programme; Müşterek Konfigürasyon Uygulama Programı) projesi için görüşmelerde bulunmuş, ancak proje, 2010 başı itibari ile toplam maliyetin USD 450 milyona çıkması ve bütçe sıkıntıları nedeniyle rafa kaldırılmıştı. İsrail ile de benzer bir modernizasyon için görüşülmüş, bu girişim de sonuçsuz kalmıştı.[14]

1990'ların sonlarında yeni tip uçak alımı için Typhoon ve F-15'in de dahil olduğu adaylar arasında, bütçe kısıtlarından dolayı F-16 Block 52+ seçilmiş ve Peace Xenia III ile 60 adet uçak alınmıştı. Bu alım ile birlikte ötelenen Typhoon alımı, 2004 Olimpiyat Oyunları'nın bütçeye bindirdiği yük ve bütçe sorunları nedeniyle gerçekleşmeyince, ara çözüm olarak Peace Xenia IV projesi ile 30 ilave Block 52+ siparişi verildi.[15]

İlginç bir not olarak Yunanistan'ın, AIM-9 Sidewinder kısa menzilli kızılötesi güdümlü havadan havaya füzenin en yeni modeli olan ve Türk Hava Kuvvetleri tarafından da kullanılan AIM-9X tedarik etmemiş olduğunu; bunun yerine IRIS-T füzesinin alındığını eklemekte fayda var. YHvK F-16'larında, AIM-9L/M'lere ilaveten IRIS-T'leri kullanıyor.[16]

F-16V Modernizasyonu

Lockheed Martin F-16’ların, başta aktif elektronik taramalı dizin (Active Electronically Scanned Array – AESA) teknolojili radar olmak üzere yeni nesil seyrüsefer, veribağı ve muhabere sistemleriyle donatılarak F-16V “Viper” adı verilen seviye yükseltilmesi için bir modernizasyon paketi geliştirmişti. Ayrıca kullanılan motor tipine bağlı olarak da Block 70 ya da Block 72 olarak adlandırılan bu modeli yeni üretim şeklinde uluslararası pazara da sunmaya başlamıştı. Nitekim F-16V, hem modernizasyon hem de yeni üretim olarak kısa süre içinde müşteri bulmaya başladı: Bahreyn (16), Bulgaristan (8), Fas (24), Slovakya (14) ve Tayvan (66) yeni üretim F-16V siparişi verirken Tayvan 142, Güney Kore 134, Fas 23 ve Singapur da 60 F-16 için modernizasyon projesi başlattı.[17]

Yunanistan da Peace Xenia III ve IV projeleri ile Block 52+ modeli F-16’ların modern aviyonik sistemler ve silahlarla modernizasyonu ihtiyacı kapsamında ABD nezdinde Yabancı Askeri Satış (Foreign Military Sales – FMS) sürecini 2017 yılında başlattı.[18] 84 adet F-16’nın modernizasyonu için Lockheed Martin ile ABD Savunma Bakanlığı arasında USD996,775,000 tutarındaki sözleşme 20.12.2018 tarihinde imzalandı.[19]

Modernizasyon kapsamında Yunan F-16’larının radarları, Northrop Grumman tarafından yeni geliştirilmiş AN/APG-83 SABR AESA radarı ile değiştirilecek. Uçağa ayrıca yeni veri bağı, veri işleme ve muhabere sistemleri, yeni nesil kaska monteli görüş sistemi (JHMCS II), modüler görev bilgisayarı, otomatik yer çarpışma önleme sistemi (AGCAS), renkli kokpit göstergeleri gibi aviyonik birimler takılacak. Genel olarak, AESA radarı ile birlikte en önemli kabiliyet artışının, gerçek zamanlı ve yüksek miktarda ses, görüntü ve veri iletişimini mümkün kılan muhabere ve veri bağı sistemlerinin eklenmesi olduğu söylenebilir.[20]

Bu arada F-16V projesi devam ederken ilginç bir gelişme yaşandı. ABD’nin Atina Büyükelçiliği tarafından 8 Eylül 2020 tarihinde Twitter üzerinden yapılan bir açıklamada,  ABD’nin Yunanistan’a AGM-84 Harpoon tipi füzelerin satışı reddettiğine dair haberler olduğu; bu haberlerin gerçeği yansıtmadığı; ABD Deniz Kuvvetlerinin Yunan Hava Kuvvetlerine söz konusu füzelerle ilgili Temmuz ayında bilgi verdiği bilgilerine yer verildi.[21]

Böylelikle, YHvK’nin, faydalı hizmet ömrünün sonuna yaklaşan 18 adet Mirage 2000EG/BG’nin TASMO rolünü, F-16V’lerin üstlenmesini değerlendirdiği ortaya çıktı. Eğer gerçekleşirse bu alım, hava, kara ve deniz unsurları ile gerçek zamanlı veri alış-veriş kabiliyetleri büyük ölçüde gelişecek olan F-16V’lerin suüstü hedeflerine karşı etkinliğini artıracaktır.

Rafale Alımı

Mirage serisinin üreticisi Dassault tarafından Fransız hava ve deniz kuvvetleri için geliştirilen Rafale, çift motorlu, delta kanat ve ön kanatçık ("canard") kanat yapısına sahip modern bir çok rollü savaş uçağı.[22] İlk uçuşunu 1986 yılında gerçekleştirmiş Rafale'den 200'den fazla üretilip teslim edildi. Fransız hava ve deniz kuvvetlerine ilaveten Mısır, Katar ve Hindistan tarafından da sipariş edildi.[23]

Ülke	Model	Adet	Sözleşme Tarihi	Sözleşme Tutarı (milyon €)	Teslimat	Notlar
Mısır	Rafale EM	8	16.02.2015	?	Temmuz 2015-Temmuz 2019	€5.2 milyarlık geniş bir silah anlaşmasının parçası.
	Rafale DM	16
	Rafale EM/DM	12				Görüşmeler devam ediyor
Katar	Rafale EQ	18	04.05.2015	6,300	Şubat 2019 -	Siparişe Meteor havadan havaya ve SCALP seyir füzeleri ile Katarlı personelin eğitimi de dahil
	Rafale DQ	6
	Rafale EQ	9	07.12.2017	1,100		İlk alımın opsiyonu
	Rafale DQ	3
	Rafale EQ/DQ	36				Opsiyon
Hindistan	Rafale EH	28	23.09.2016	7,800	Temmuz 2020 - 2023	Siparişe Meteor havadan havaya ve SCALP seyir füzeleri de dahil.
	Rafale DH	8
Yunanistan	Rafale	18				Alım kararı 12.09.2020'de açıklandı. 12 adedi Fransız Hava Kuvvetlerinden ikinci el.

Bunlardan Mısır'ın alımı özellikle dikkat çekici. Mısır, 2015 Şubat ayında Fransa ile imzaladığı büyük bir silah alım anlaşmasının bir parçası olarak 24 adet Rafale siparişi vermişti. Siparişin içinde aynı zamanda Rafale'lerde kullanılmak üzere çok sayıda AASM (Armement Air-Sol Modulaire) hassas güdümlü havadan yere füze, MICA havadan havaya füze ve SCALP / Black Shaheen seyir füzeleri de bulunuyordu. Bu satış, Rafale'in ilk ihracat başarısı olması nedeniyle önem taşıyordu. Mısır alımının ilginç bir özelliği de, siparişi verilen Rafale'lerin bir kısmının Fransız Hava Kuvvetleri için üretilmiş uçaklar olması.[24]

Rafale'in ana algılayıcı sistemi, tümleşik çalışan Thales üretimi RBE2 AESA radar ve OSF (Optronique Secteur Frontal) kızılötesi hedef tespit ve takip (Infra Red Search and Track - IRST) sistemi. GIAT 30 DEFA 30mm makinalı topu bulunan uçak, SCALP EG seyir füzesi, AASM havadan yere hassas güdümlü füze, Meteor uzun menzilli havadan havaya ve AM39 Exocet gemisavar füzeleri ile donatılabiliyor.[25]

Miçotakis, 18 Rafale'den 12'sinin Fransız Hava Kuvvetlerinden ikinci el olarak alınacağını, altı adedinin ise yeni üretim olacağını açıkladı. Miçotakis ayrıca ilk uçakların 2021’de teslim edileceğini söyledi.[26]

Fransa, halen devam etmekte olan modernizasyon projesi ile hava kuvvetlerindeki Rafale'leri F3R seviyesine yükseltiyor. Bu kapsamda uçaklara Meteor havadan havaya füze, Thales Talios yeni nesil hedefleme podu, AASM havadan yere güdümlü füzesinin lazer + INS/GPS güdümlü modelini taşıma kabiliyeti; otomatik yer çarpışma önleme sistemi (AGCAS), Spectra elektronik harp sistemi ekleniyor.[27]

Değerlendirmeler

18 adet Rafale’in, halen Tanagra’daki 332’nci Filo’da uçmakta olan 18 adet Mirage 2000EG/BG uçağının yerini alacağı anlaşılıyor. Bu uçaklar, Block 30 F-16’larla birlikte faydalı hizmet ömürlerinin sonuna gelmiş durumdalar. Bu uçakların, yani 18 adet Mirage 2000EG/BG ile 32 adet F-16C/D Block 30’un ikinci el piyasasında satışı ve böylelikle Rafale alımına kaynak yaratılması söz konusu olabilir.

Mirage 2000EG/BG’lerin AM39 / TASMO görevlerinin, F-16V’lere mi ve/veya alınacak Rafale’lere mi aktarılacağı sorusu öne çıkıyor. Şahsi değerlendirmem, TASMO görevinin F-16V’lere eklenmesi; alınacak Rafale’lerin ise hava – hava ağırlıklı olarak görevlendirilmesi şeklinde. Burada, AESA + IRST kabiliyetli Rafale’lerin belirgin bir avantajı öne çıkıyor. Öte yandan Rafale’in, YHvK envanterinde mevcut olan AM39 ve SCALP füzelerini taşıyabildiğini, dolayısıyla hava – yer hassas taarruz ya da TASMO görevli olarak da uçabileceklerini de not etmek gerekir.

Her ne kadar tedarik miktarı yüksek olmasa da, sahip oldukları gelişmiş radar ve muhabere sistemleri ile Rafale’ler, Ege’deki güç dengesinde önemli rol oynayacaktır. Bu alımı, 84 adet AESA radarlı ve gelişmiş veri bağı sistemine sahip F-16V ile birlikte değerlendirmek gerekir. 2020’lerin ikinci yarısında YHvK, 102 adet AESA radarlı uçağa sahip olmuş olacaktır.

Öte yandan, her ne kadar hizmet ömürlerinin sonlarına yaklaşmış olsalar da, F-4E AUP’ların uzun menzilli hassas taarruz görevlerinde yüksek kapasiteye sahip olduklarını ve dahası, bu uçakların F-35’lerle değiştirilmelerinin de gündemde olduğunu eklemek gerekir. Bazı kaynaklara göre Yunanistan, 2021 itibariyle F-35 alım sürecini başlatmaya hazırlanmaktadır. ABD ile ilişkilerin seyrine bağlı olan bu alımın gerçekleşmesi durumunda 2020’lerin ikinci yarısında YHvK, kabiliyet bazında büyük bir sıçrama gerçekleştirmiş olacaktır.

Dikkate alınması gereken bir başka husus, F-16V modernizasyonu, Rafale alımı ve olası F-35 alımı ile birlikte YHvK ve genel olarak Yunan Silahlı Kuvvetlerinin Fransa, Mısır ve İsrail ile müşterek harekat, veri ve istihbarat paylaşımı konularında ciddi bir gelişme sağlayacağıdır.

Miçotakis’in açıkladığı diğer projelerle birlikte bu alımın, Yunan ekonomisine kayda değer bir ilave yük getireceği aşikardır. Ancak bu yük, Almanya – Fransa mihverinde PESCO vizyonu içinde değerlendirilerek absorbe edilebilir. Bir başka deyişle, Yunanistan’ın 1996 Kardak Krizi’nden sonra başlatmış olduğu aşırı iştahlı silahlanma faaliyetinin bir benzerinin, bu sefer daha ayakları yere sağlam basan bir tekrarı söz konusudur.

---

[1] "Greek PM presents policy plan of economy, reforms, defense spending", GlobaltTimes, 13.09.2020, https://www.globaltimes.cn/content/1200681.shtml

[2] "Greece to boost arms with 18 new French Rafale jets, frigates amid growing Turkey tensions", France24, 13.09.2020, https://www.france24.com/en/20200913-greece-arms-up-with-new-fighter-jets-frigates-amid-heightened-turkey-tensions

[3] "Greece Contemplates F-35 Acquisition to Replace Oldest F-16s", ForecastInternational, 17.04.2019, https://dsm.forecastinternational.com/wordpress/2019/04/17/greece-contemplates-f-35-acquisition-to-replace-oldest-f-16s/

[4] Arda Mevlütoğlu, "Haftalık Bakış #12: Yunan Hava Kuvvetleri 2009 ve Sonrası", Siyah Gri Beyaz, 19.08.2009, https://www.siyahgribeyaz.com/2009/08/haftalk-baks-12-yunan-hava-kuvvetleri.html

[5] "Hellenic Phantoms", Blog Before Flight, 28.12.2017, https://www.blogbeforeflight.net/2017/12/hellenic-air-force-phantom-fighter-jet.html

[6] "First F-4E "Peace Icarus" Aircraft Rolled Out From HAI Tanagra Facility", defense-aerospace, 06.03.2000, http://www.defense-aerospace.com/article-view/release/1793/dasa-rolls-out-upgraded-greek-f_4e-(mar.-7).html

[7] "F-4E Phantom II", Hellenic Air Force, https://www.haf.gr/en/equipment/f-4e-phantom-ii/

[8] "Hellenic Deltas", Blog Before Flight, 05.03.2018,  https://www.blogbeforeflight.net/2018/03/hellenic-air-force-mirage-2000.html

[9] Arda Mevlütoğlu, "Haftalık Bakış #12: Yunan Hava Kuvvetleri 2009 ve Sonrası", Siyah Gri Beyaz, 19.08.2009, https://www.siyahgribeyaz.com/2009/08/haftalk-baks-12-yunan-hava-kuvvetleri.html

[10] "HAF 114 Combat Wing - Greek Delta Fighters' Home", Milavia, https://www.milavia.net/specials/haf-114-combat-wing/

[11] "Greece signs for fighters and cruise missiles", FlightGlobal, 29.08.2000, https://www.flightglobal.com/greece-signs-for-fighters-and-cruise-missiles/33900.article

[12] "MBDA to Supply MICA and SCALP EG / STORM SHADOW Missile Systems to the Hellenic Air Force", defense-aerospace, 08.01.2004, http://www.defense-aerospace.com/article-view/release/31493/greece-orders-mica,-scalp-missiles-(jan.-9).html

[13] "Delivery of the Last Mirage 2000-5 Mk.II to Hellenic Air Force", defense-aerospace, 23.11.2007, http://www.defense-aerospace.com/article-view/release/88472/dassault-delivers-final-mirage-2000_5-to-greek-air-force.html

[14] "Greece", F-16.net, http://www.f-16.net/f-16_users_article5.html

[15] "Greece", F-16.net, http://www.f-16.net/f-16_users_article5.html

[16] "AIM-2000 (IRIS-T) Infrared Imaging Seeker – Tail", Hellenic Air Force, https://www.haf.gr/en/equipment/aim-2000-iris-t-infrared-imaging-seeker-tail/

[17] "F-16V (Viper) Fighting Falcon Multi-Role Fighter", Airforce Technology, https://www.airforce-technology.com/projects/f-16v-viper-fighting-falcon-multi-role-fighter/

[18] "Government of Greece – Upgrade of F-16 Aircraft to F-16 Block V Configuration", DSCA, 17.10.2017, https://www.dsca.mil/major-arms-sales/government-greece-upgrade-f-16-aircraft-f-16-block-v-configuration

[19] Sam Howard, "Lockheed contracted in F-16V upgrades for Greece foreign military sale", UPI, 21.12.2018, https://www.upi.com/Defense-News/2018/12/21/Lockheed-contracted-in-F-16V-upgrades-for-Greece-foreign-military-sale/7261545404683/

[20] “F-16V – Greece”, Lockheed Martin, https://www.lockheedmartin.com/en-us/products/f-16/f-16-greece.html

[21] https://twitter.com/USEmbassyAthens/status/1303255619890274305

[22] "Rafale", Dassault Aviation, https://www.dassault-aviation.com/en/defense/rafale/introduction/

[23] "France’s Rafale", Defense Industry Daily, https://www.defenseindustrydaily.com/frances-rafale-05991/

[24] Arda Mevlütoğlu, "Mısır'ın Rafale Siparişi ve Isınan Levant Gökleri", Siyah Gri Beyaz, 26.02.2015, https://www.siyahgribeyaz.com/2015/02/msrn-rafale-siparisi-ve-isnan-levant.html

[25] "Rafale - Omnirole by design", Dassault Aviation, https://www.dassault-aviation.com/en/defense/rafale/omnirole-by-design/

[26] "Achat de Rafale par la Grèce : les premiers appareils seront livrés en 2021", France24, 14.09.2020, https://www.france24.com/fr/20200914-achat-de-rafale-par-la-gr%C3%A8ce-les-premiers-appareils-seront-livr%C3%A9s-en-2021

[27] https://www.janes.com/defence-news/french-air-force-declares-ioc-for-rafale-f3r/