Rus özel askeri şirketi Vagner’in, sahibi Yevgeni Prigojin liderliğinde başlattığı silahlı isyan, daha 24 saatini doldurmadan büyümüş durumda. Rostov’da ilerleyen Vagner unsurlarının Moskova’ya doğru yola çıkmaya hazırlandığı dahi iddia ediliyor. Rus Savunma Bakanlığı ise, Moskova başta olmak üzere kamu kurumları ve altyapı tesislerinde güvenlik tedbirlerinin artırıldığını açıkladı. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin yaptığı konuşmada, hainlerin cezalandırılacağını söyledi.
Vagner Grubu ve sahibi Prigojin’in adı, Rusya’nın müdahil olduğu savaş ve çatışmalarda adı sıkça geçmekteydi. Prigojin’in yükselişi ve Vagner’in Rus savunma ve güvenlik sisteminin bir aygıtı olarak kullanılması, Putin dönemi Rus dış politikasının ve hatta iç siyasi dengelerin bir ürünü olarak nitelendirilebilir.
Yevgeni Prigojin kimdir?
Vagner'in kurucusu olan Yevgeni Viktoroviç Prigojin, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ile birlikte kamuoyu önünde daha sık görünür oldu. Cephe hattında sık sık videolar paylaşan ve son dönemde Rus Savunma Bakanlığı ve Genelkurmayı'na yönelik eleştirilerini giderek sertleştiren Prigojin, esasen Rusya'nın askerî harekâtlarında 2014'ten bu yana rol oynayan bir aktör.
1961 yılında o dönemki adı Leningrad olan Sankt Petersburg'da doğan Prigojin, herhangi bir askeri eğitime ya da kariyere sahip değil. Genç yaşlarda kayak sporu ile ilgilenen Prigojin, 18 yaşında hırsızlık suçundan tutuklanarak iki yıl hapis yattı. Hapisten çıktıktan sonra başladığı seyyar satıcılık ve sosisli sandviç işini hızla büyüterek 1990'ların ikinci yarısında market zinciri ve kumarhane ortaklıkları ile gelirini ve nüfuzunu artırdı. Bu dönemde açtığı lüks restoranlar, Rus oligarkları ve en nihayetinde Vladimir Putin yakın ilişki kurmasına vesile oldu. Nitekim Sankt Petersburg'daki New Island adlı restoranı, Putin'in yabancı devlet adamlarını sık sık misafir ettiği ve hatta Prigojin'in bizzat Putin'e servis yaptığı bir mekân oldu.
Bu konumu, Prigojin'in Rus devleti ile yen iş ilişkileri kurmasını sağladı: 2012 yılında Moskova'daki eğitim kurumlarının yemek ihalesini, 2015'te ise ordu kışlalarının yemek ihalelerini kazandı.
Prigojin'in Rus savunma ve güvenlik aygıtının bir unsuru olarak öne çıkması da bu dönemde gerçekleşti. Bazı kaynaklara göre 2014 yılında Rusya Federasyonu'nun Kırım'ı ilhakı ve akabinde Donbas bölgesindeki çatışmalar sırasında gönüllülerden oluşan bir birlik kurma fikrini, Putin'den sağladığı destek ile Rus Savunma Bakanlığına kabul ettirdi. Bakanlığın onayı ile birlikte kurulan Vagner, ilk olarak 2015 yılında Suriye İç Savaşı'nda sahneye çıktı.
Vagner Grubu
Vagner, Rusya Federasyonu'nda kurulan ve faaliyet gösteren ilk özel askeri şirket değil. Öncesinde çeşitli zamanlarda kurulmuş, Rusya'da ve Rusya dışında görevler almış çeşitli şirketler de var. Bunlar arasında Antiterror-Orel, Redut, Fortpost, RSB ve Moran sayılabilir. Bir kısmı Rus şirket ve kuruluşların Rusya dışındaki tesis, unsur ve şahıslarının korunması, bir kısmı da eğitim, danışmanlık, yakın koruma, güvenlik ve risk analizi gibi alanlarda hizmet veren bu girişimlerin neredeyse tamamı başarısızlıkla sonuçlandı. Bunda etkili olan faktörler arasında yasal zeminin olmaması, bu şirketlerin faaliyet gösterdiği pazardaki belirsizlikler, finansal yapılarının zayıflığı ve arkalarında yeterli politik güç bulunmaması sayılabilir
Rus Ceza Kanunu'nun 359. maddesi, paralı askerliği, bununla ilgili faaliyetleri ve paralık askerliğin finansmanını suç olarak tanımlıyor. Aynı kanunun 208. maddesi, federal kanunlarda ayrıcalık tanınmayan tüm silahlı grup ve kuruluşları yasadışı olarak nitelendiriyor. Benzer şekilde Rusya Federasyonu Anayasası'nın 13. maddesi de yalnızca devlete ait, yetkilendirilmiş kurumların silah kullanabileceğini belirtiyor. Vagner gibi özel askeri şirketlerin faaliyetlerin bugüne kadarki faaliyetleri göz önüne alındığında, ortada ciddi bir çelişki ve muğlaklık olduğu göze çarpıyor. Bu da, söz konusu şirketlerin faaliyetleri ile ilgili sorun ve sıkıntılarda inkâr aygıtının etkili şekilde kullanılmasına olanak sağlıyor. Öte yandan 2010'ların sonlarından itibaren özel askeri şirketlere yönelik yasal düzenlemeye ilişkin bazı girişim ve tartışmalar olmuş olsa da Rus Savunma Bakanlığının bu konudaki kesin tutumu ve Kremlin içindeki muhtemel güç mücadelesi nedeniyle şimdiye kadar bu konuda herhangi bir somut adım atılmış değil.
Bu muğlaklık ortamında Vagner Grubu uzun süre herhangi bir kaydı olmadan faaliyet yürüttü. Bu durum, 2022 sonunda değişti: Grup, bir danışmanlık şirketi olarak kendini tescil ettirdi ve Sankt Petersburg'da bir irtibat ofisi açtı.
Vagner’in çıkışını, Slavonic Corps Limited (SCL) adlı şirkete bağlamak mümkün. Merkezi Hong Kong'da olan Slavonic Corps adlı şirket, rejim ordusu koordinesinde 2013 yılında Suriye'de görev almıştı. Eylül ve Ekim ayında Deyri Zor ve el Suhna'daki çatışmalarda ağır kayıplar verip geri çekilen şirketin mensupları Rusya'ya dönüşlerinde gözaltına alındı. Zira Rus Anayasası ve Rus Ceza Kanunu paralı askerlik ve özel asker şirketlerin kurulmasını yasaklıyor. Nitekim şirketin kurucuları Vadim Gusev ve Yevgeni Sidorov, 2014 yılında üç yıl hapis cezasına çarptırılmışlardı.
Tasfiye olan Slavonic Corps'un deneyimli komutanlarından, eski özel kuvvet mensubu emekli Yarbay Dimitri Utkin, şirketteki bir grup eski asker ile Vagner Grubu'nu kurdu. Daha önce Moran şirketini kuran ve Çeçen savaşlarında görev yapmış olan Utkin’in, Nazi sempatizanı olduğu; grubun adının da Utkin’in Alman besteci Richard Wagner'e ithafen kullandığı telsiz çağrı adı "Vagner"den geldiği iddia ediliyor. Şirketin sahibi ya da finansörü olarak Prigojin görünmekle birlikte, özellikle ilk yıllarda eğitim, operasyon ve donatım işlerinin Utkin ile yakın silah arkadaşları Andrey Treşov ve Aleksander Kuznetsov tarafından yönetildiği biliniyor. Bu arada Prigojin’in Vagner’in kurucusu olarak kendini ilk kez Eylül 2022’de tanıtmış olduğunu eklemekte de fayda var.
Ukrayna Savaşında Vagner
Vagner'in Ukrayna'daki faaliyetleri, 2014 yılında başladı. Kırım'ın ilhakı sırasında ve Donbas'taki ilk çatışmalarda ve müteakip süreçte, Donetsk ve Luhansk'taki ayrılıkçıların eğitim ve donatımı ile bu bölgelerdeki çatışmalarda Vagner mensuplarının görev aldığı biliniyor. Rusya'nın 22 Şubat 2022 günü başlayan istilası ile birlikte, özellikle doğu ve güney cephelerinde Vagner unsurları aktif rol aldı. Yaşanan kayıpların telafisi amacıyla, 2022 yaz aylarından itibaren cezaevi hükümlülerinin silah altına alınmasına başlandı. Hükümlülerden oluşan gruplar, özellikle Soledar ve Bahmut'taki kanlı çatışmalarda yoğun olarak kullanıldı. Vagner’in toplam ne kadar personele sahip olduğuna dair net veri bulunmuyor: Çoğu kaynakta bu sayı 25,000 ila 50,000 arasında değişiyor. Ukrayna Savaşı ile birlikte tank, zırhlı muharebe aracı ve hatta savaş uçağı kullanmaya başlayan Vagner’in, savaş deneyimine sahip personeli ile birlikte ciddi bir savaş gücüne sahip olduğu iddia edilebilir.
2022 sonbaharından itibaren gerek Vagner Grubu'na yakın sosyal medya kanalları gerekse bizzat Prigojin tarafından Rus Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov'a yönelik eleştirilerin dozu giderek artmaya başladı. Eleştirilerin merkezinde cephane ve malzeme yetersizliği, sevk ve idaredeki hatalar ile üst seviye komuta kademelerindeki çözülmeler yer almaktaydı. Özellikle Prigojin, 2023 başından itibaren çok sert ifadelerle Şoygu ve Gerasimov'u suçlayarak, kendilerini yaşanan başarısızlıkların esas failleri olarak gösterdi.
Prigojin’in başlattığı isyanın Voronej ve Rostov’da çatışmalara dönüşmesi ve hatta Vagner unsurlarının Moskova’ya doğru ilerlemeye başlaması durumunda, Rus ordusunun Ukrayna cephesinde çözülmeler başlayabilir. Lojistik, sevk ve idare ile donatım konusunda ciddi zafiyetler yaşanan Rus ordusunda, Prigojin’e desteğin artması durumunda bu çözülme artabilir. Öte yandan isyanın kanlı bir şekilde bastırılması ve çatışmalarda can kayıplarının hızla artması, Rus ordusunu Ukrayna karşısında zafiyete uğratabilir. Devlet Başkanı Vladimir Putin’in konu ile ilgili devlet televizyonunda konuşma yapmış olması, krizin boyutu hakkında ipucu veriyor. Krizin, Putin’in iktidarını tehdit edip etmeyeceğine dair henüz bir yorum yapmak mümkün değil, ancak Kremlin’deki güç dengelerinin temelden sarsıldığını şimdiden söyleyebiliriz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder