12/11/2012

Havada Asimetrik Savaş: İnsanlı Uçaklar İnsansızlara Karşı

Uçak tipleri farklı olabilir, ancak gökyüzü bu tip
görüntülere daha sık sahne olacak gibi görünüyor
(Grafik: Arda Mevlütoğlu)
ABD Savunma Bakanlığı Basın Sözcüsü George Little 8 Kasım günü, ABD Hava Kuvvetleri'ne ait bir General Atomics Aeronautical Systems üretimi MQ-1C Predator tipi insansız hava aracının (İHA) 1 Kasım günü, İran kıyısından 16 deniz mili uzakta ve uluslararası hava sahasında İran Suhoy Su-25 tipi savaş uçakları tarafından saldırıya uğradığını açıkladı. Açıklamaya göre İran Su-25'leri, İHA'ya 30mm otomatik topları ile saldırmışlardı. Yakın hava desteği için tasarlanan ve havadan havaya kabiliyetleri zaten sınırlı olan (söz gelimi radarları yoktur) bu uçakların bir diğer alternatif silahı kısa menzil havadan havaya füzeler olabilirdi.

Öte yandan olayı teyit eden İran tarafından Genelkurmay İkinci Başkanı Tuğgeneral Mesud Cezayeri, Amerikan İHA'sının İran hava sahasını ihlal ettiğini iddia etti. İran Hava Kuvvetleri'nde halen 1991 Körfez Savaşı sırasında bu ülkeye iltica eden ve akabinde enterne edilen 6 adet ile Devrim Muhafızları için satın alınan 5 adet Su-25 bulunuyor.

Bu ilginç olayın dikkat çekici iki özelliği var:


1. Su-25 gibi yakın hava desteği için tasarlanmış bir uçağın av - önleme görevi ile kaldırılması pek beklenmez; zira hız, manevra kabiliyeti, taşıdığı silahlar ve sensörler açısından bu tip bir görev için uygun değildir. Ancak hedefin hızı ve manevra kabiliyeti görece oldukça düşük bir İHA olması durumu değiştirir. İHA'yı görsel olarak teşhis edecek ve vuracak uçağın düşük hızlarda tutunabilmesi gerekir. Daha büyük savaş uçaklarındansa Su-25 gibi alçak irtifa - düşük hız performansı daha iyi bir uçak tercih edilmiş olabilir. [1] Burada ayrıca, İran hava savunma ağının Predator İHA'sı gibi küçük ve yavaş bir hedefi nasıl tespit ve teşhis edebildiği sorusu da gündeme geliyor. Kayda değer bir başarıdır.

2. Savaş uçakları ile İHA'lar artık göklerde daha sık karşılaşıyorlar. Mücadele eşit koşullarda gerçekleşmiyor sanki, asimetrik gibi görünüyor. Ancak bu "av"lar, kamuoyunda ve siyasi arenada genellikle önemli sonuçlar doğuruyorlar. Hasım İHA'ların tespit, teşhis ve düşürülmesi savaş pilotlarının önemli görevlerinden biri haline gelmiş durumda. Bu da doğal olarak hava savunma sistemlerinin bu yeni tip görevler için pozisyon almasını gerektiriyor.

Asimetrik harp gökyüzüne de taşınıyor.


Örnek Olaylar

Nisan 2002, ? (İsrail) - MiG-23ML (Suriye): 1991 Körfez Savaşı'nın ardından uygulanan uluslararası ambargo altındaki Irak'ın, özellikle askeri ihtiyaçları için farklı kaynaklardan silah ve yedek parça tedarik etmeye çalışması üzerine, özellikle 2000'lerin başlarında Suriye üzerinden yapılan sevkiyatlar İsrail tarafından yakın takibe alınmıştı. Lazkiye limanı üzerinden yapılan sevkiyatlarda hava savunma ve karadan karaya füze yedek parçalarının nakledilmesi istihbaratı üzerine İsrail, bu bölge üzerinde keşif ve gözetleme maksatlı olarak İHA uçuşlarını artırdı. Bu uçuşlardan birinde, 2002 Nisan ayında bir İsrail İHA'sı, Es Suveyde şehri yakınlarında Suriye Hava Kuvvetleri'ne ait bir MiG-23ML tarafından R-60 füzesi ile düşürüldü. [2]

Haziran 2002, Searcher II (Hindistan) - F-16A (Pakistan): Hindistan ile Pakistan arasındaki anlaşmazlık, bugüne kadar dört kez sıcak savaş ve sınır hattı boyunca sayısız küçük çaplı çatışmayı doğurdu. Her iki taraf da sık sık hasmının harbe hazırlık durumunu yoklamak için sınır bölgesinde keşif görevlerine çıkıyor ya da taciz ateşi açıyor. Bu soğuk savaşta Hindistan'ın en yakın askeri müttefikleri Rusya ve İsrail; Pakistan'ınki ise Çin. Hindistan, özellikle son yıllarda İsrail ile büyük bir ivme ile geliştirdiği askeri işbirliği kapsamında modern keşif, gözetleme, güdümlü silah sistemlerine erişim sağladı. İHA'lar, bu işbirliğinin önemli kalemlerinden. Nitekim Hindistan, Israel Aerospace Industries (IAI) üretimi Searcher II İHA'larından 100 adedini USD750 milyon karşılığında hava ve deniz kuvvetleri için satın aldı. [3]

07.06.2002 tarihinde, Hint Hava Kuvvetleri'ne ait iki Searcher II, Pakistan hava sahasını Lahor şehri yakınlarında alçak irtifadan ihlâl etti. Pakistan Hava Kuvvetleri, bu İHA'lara karşılık Rafik Hava Üssü'nden iki Dassault Mirage III ve dört adet Chengdu F-7P savaş uçağını kaldırdı. Bu uçakların İHA'yı tespit edememesi üzerine Kamra Hava Üssü'nden havalanan iki F-16A'dan 82-605 seri numaralı uçak, T-2004 kuyruk numaralı Searcher II'yi tespit edip bir adet AIM-9L Sidewinder füzesi ile vurarak düşürdü. [4]

Aralık 2002, RQ-1 Predator (ABD) - MiG-25 (Irak): 2003 Savaşı'ndan hemen önce Irak'ın KBRN silahları, üretim tesisleri ve silahlı kuvvetlerinin harbe hazırlık durumu ile ilgili ayrıntılı istihbarat toplamaya çalışan ABD, o dönemdeki en modern İHA sistemi olan RQ-1 Predator'leri bölgeye konuşlandırdı. Irak hava sahası üzerinde uçuş yapan Predator'lere, yetkinliği düşük olsa da yine de bir tehdit unsuru olabilecek Irak savaş uçaklarına karşı koruma için Stinger kısa menzilli alçak irtifa uçaksavar füzelerinin havadan havaya türevi olan AIM-92 Stinger'lar takıldı.

AIM-92 Stinger'larla donatılmış bir Predator, ayrıntıları net olmayan bir görev sırasında 23.12.2002 günü Irak Hava Kuvvetleri'ne ait bir MiG-25 (NATO kodu "Foxbat") ile karşılaştı. Havada bir çeşit düelloya dönüşen karşılaşmada Predator her iki Stinger'ını da Foxbat'a ateşledi, ancak Foxbat'ın füzesinden kurtulamadı. [5]

2006, Ghods Ebabil (Hizbullah) - F-16C (İsrail): Lübnan'ın güneyinde üslenen Hizbullah, İsrail'in iddialarına göre 2006 yılında İran'dan 12 adet Ebabil adlı İHA sistemi tedarik etti. İranlı Ghods Aviation Industries tarafından geliştirilen ve taktik sınıftaki Ebabil serisi İHA'lardan, 45kg harp başlığını 150km mesafeye taşıyabilen bir intihar saldırı / keşif İHA'sı olan Ebabil T modeli, Hizbullah tarafından İsrail'in kuzeyinde kullanıldı. [6]

Temmuz - Ağustos 2006'da cereyan eden İkinci Lübnan Savaşı sırasında, Güney Lübnan'dan havalanıp İsrail hava sahasına sızmaya çalışan üç Ebabil T tipi İHA, İsrail Hava Kuvvetleri'ne ait Lockheed Martin F-16C uçaklarından ateşlenen Python 5 tipi kısa menzilli havadan havaya füzelerle vurularak düşürüldü. 2.90m kanat açıklığına ve küçük bir piston motoruna sahip; sürati, radar ve ısıl izi son derece düşük olan böyle bir hava aracının tespit edilip vurulabilmesi, kayda değerdir. [7]

Avın avcısına son bakışı:
Rus MiG-29'u, Gürcü Hermes 450'ye füzesini ateşliyor
(Fotograf: İnternet)
Nisan 2008, Hermes 450 (Gürcistan) - MiG-29 (Rusya): Havadaki İHA savaşlarının belki de basına ilk ve en yoğun yansıyanı, 2008 yılındaki Rus - Gürcü dalaşı idi. Abhazya ve Güney Osetya'nın tek taraflı bağımsızlık ilanları ile birlikte gerginleşen Rus - Gürcü ilişkileri, bu bölgelerde her iki ülkenin karşılıklı birbirini yoklaması ile askeri bir krizi doğurdu. Nitekim bu kriz aynı yılın Ağustos ayında 5 gün sürecek bir savaşı tetikleyecekti.

Bu savaştan bir süre önce Nisan - Mayıs arası dönemde en az bir Gürcü İHA'sı, Rusya tarafından düşürüldü (Bazı kaynaklara göre Gürcistan'ın bu dönemde kaybettiği İHA sayısı üç olarak geçmekte) [8]

21 Nisan günü Gürcü Savunma Bakanlığı tarafından yayınlanan video ile bu yeni tür hava savaşı ilk kez afişe oldu: Video kaydı, 20.04.2008 günü Abhazya üzerinde uçuş halindeki bir Hermes 450'nin, kendisine yaklaşan Rus Hava Kuvvetleri'ne ait bir MiG-29 savaş uçağını ve uçağın kısa menzil havadan havaya bir füzeyi ateşleme anını gösteriyordu. Görüntü, muhtemelen füzenin İHA'ya isabeti ile birlikte kesiliyordu. [9] [10] [11]

Olay, iki ülke arasında diplomatik gerilime neden oldu. Ayrıca 2012 başında Wikileaks internet sitesinin yayınladığı STRATFOR yazışmaları, bu olayla ilgili çok ilginç başka bazı bilgi ve iddiaları günyüzüne çıkardı. Yayınlanan yazışmalara göre, 26.02.2009 tarihinde, STRATFOR uzmanı Reva Bhalla,  2008 Savaşı'ndan hemen önce Gürcü yetkililerin Meksikalı bir savunma analisti ile temasa geçtiklerini, ellerindeki İsrail yapımı İHA yerine çok acil Meksika yapımı bir İHA ile başka bazı askeri malzeme ve sistem ihtiyaçları olduğunu bildiriyorlar. Gürcüler'in ellerindeki İsrail yapımı İHA'yı acilen satmak ve yerine yenisini almak istemelerinin sebebi ise, İsrail'in bu İHA'nın datalink kodların Rusya'ya satmış olması. Bu ülke ile savaşın kapıda olduğunu farkeden Gürcistan ise, acil olarak İHA arayışına giriyor. Nitekim Nisan ayında bir Hermes 450'nin düşürülmesi de bu arayışı tetikliyor. [12]

Şubat 2009, Ebabil 3 (İran) - F-16 (ABD): ABD'nin 2003'deki işgalinden sonra bölgesel bir güç hakimiyeti mücadelesine sahne olan Irak'a yönelik, özellikle İran'ın oldukça agresif  ve cüretkâr hamleleri olagelmekte. 2009 Şubat ayında bu hamlelerden biri, ilginç bir şekilde kamuoyuna yansıdı.

ABD Savunma Bakanlığı'ndan 16.03.2009 tarihinde yapılan bir açıklamada, 25.02.2009 günü Bağdat'ın yaklaşık 96km kuzeydoğusunda, İran'a ait bir İHA'nın düşürüldüğü bildirildi. Açıklamaya göre, Irak sınırını geçmesinden sonra tespit edilen İHA'yı, kaldırılan iki savaş uçağı görsel olarak teşhis etti ve daha sonra modeli Ebabil 3 olarak belirlenecek olan İHA, vurularak düşürüldü. Yine açıklamaya göre uçaklar İHA'yı vurmadan önce yaklaşık 1 saat 10 dakika boyunca takip ettiler. [13]


İsrail F-16I'sı, Hizbullah İHA'sını vurduktan
hemen sonra manevra yaparken görülüyor
Ekim 2012, ? (Hizbullah) - F-16I (İsrail): İsrail Hava Kuvvetleri'ne bağlı F-16I Soufa uçakları 6 Ekim sabahı 1000 sularında Necef çölü üzerinde Hizbullah'a ait bir İHA'yı vurarak düşürdü.[14] [15] Savunma basınına yansıyan bilgilere göre, Lübnan'dan havalanan İHA, sahil şeridi boyunca uçarak Necef bölgesine erişti ve Dimona Nükleer Tesisi yakınlarında keşif görevine başladı. İHA'nın vurulduğu bölgeye kadar tespit edilmeden uçması ve bu denli stratejik bir bölgede, başarılı olsun ya da olmasın görev yapabilmesi (ya da en azından buna yeltenebilmesi) oldukça dikkat çekici.

Olayla ilgili bir başka ilginç ayrıntı ise, İsrail F-16I'sının İHA'yı iki füze ile vurabilmesi: İlki başarısız olan Python IV tipi kısa menzilli havadan havaya füzeden ikincisi hedefi vuruyor. İsrail F-16I'ları vurmadan önce İHA'yı yaklaşık 30 dakika boyunca takip etmişler. [16]

Nitekim olaydan sonra İsrail Hava Kuvvetleri, kuzeydeki Hayfa kentine bir Patriot hava savunma bataryası konuşlandırdı. [17] Öte yandan Konu ile ilgili açıklama yapan Hizbullah lideri Hasan Nasrallah, İHA’nın kendilerine ait olduğunu ve adının “Eyüb” olduğunu açıkladı. Olayla ilgili İran ise, söz konusu İHA'nın çektiği görüntülerin elinde olduğunu ve önemli istihbarat verileri sağladığını iddia etti.

Değerlendirmeler

1. İnsansız Hava Aracı (İHA) sistemleri, başta istihbarat, keşif ve gözetleme olmak üzere çok çeşitli görevlerde, giderek daha yaygın olarak kullanılmaktadırlar.

2. Farklı sensör ve son yıllarda silah sistemleri ile donatılan İHA sistemlerine erişim giderek ucuzlamakta, farklı ihtiyaç tiplerine yönelik çok çeşitli İHA'lar, düşük maliyetle geliştirilip üretilebilmekte ve tedarik edilebilmektedir.

3. İHA'ların, personeli tehlikeye atmaması ve her durumda "teknik arıza / yazılım hatası" gibi bahanelere sığınılabilmesi, onları barış ve kriz dönemlerinde önemli birer aktör haline getirmektedir.

4. İHA'ların üretim ve kullanımının kolaylaşması, onları silahlı milis ve muhalif gruplar, terörist unsurlar gibi devlet-dışı grup ve kullanıcılar tarafından da kolay erişilebilir kılmaktadır.

5. Boyutlarının, görsel, ısıl ve radar izlerinin görece küçüklüğü, hız ve irtifalarının düşük olması, İHA'ların tespit, teşhis ve takiplerini oldukça güçleştirmektedir.

6. Boyutu küçük, maliyeti son derece düşük olan bir İHA sisteminin bir ülkenin hava sahasını ihlal etmesi, kimi durumlarda boyutu ile orantısız, son derece ciddi siyasi, diplomatik, hukuki ve psikolojik etkiler doğurabilmektedir. İHA'ların hava sahası ihlali, düşürülme ile sonuçlanmasa dahi, önemli bir politik gündem maddesi haline gelebilmektedir. Dahası, bu gibi durumlarda ihlali gerçekleştiren taraf bunu herhangi bir personelini tehlikeye atmadan, yüksek bir maliyeti göğüslemeden yapmaktadır.

7. Bir İHA'yı düşürmek için bir savaş uçağının büyük ve pahalı bir havadan havaya füze ateşlemesi, vuran taraf için oldukça maliyetli bir görevdir. Ancak çoğu durumda, İHA'nın tespit ve teşhisi için yakın mesafeden belli bir süre takip edilmesi gerekebilmektedir. Bu ise, hava savunma unsurlarına ve özellikle av - önleme uçaklarına önemli bir yük bindirmektedir.

8. Özellikle mini ve taktik sınıf İHA'ların önlenmesi ve düşürülmesi için yer konuşlu namlulu ve namlusuz hava savunma sistemlerine büyük görev düşmektedir. Otomatik hedef tespit, teşhis ve takip yeteneğine sahip uzaktan kumandalı silah istasyonları ile alçak / çok alçak irtifa - kısa menzil hava savunma sistemlerinin eşgüdümlü kullanımı faydalı olabilir. Araç ve tesis korunmasında uzaktan kumandalı silah istasyonlarının kullanımı, özellikle İHA'lara karşı etkili olabilir.

9. İHA'ların önlenmesi ve düşürülmesi sırasında meskûn mahal üzerinde veya çevresinde uçulması sık sık söz konusu olacaktır. Bu durumda hedefi ıskalayan bir füze ya da düşen İHA'nın yerleşim birimlerine zarar vermesi riski doğacaktır.

10. İşletme / idamesi pahalı savaş uçaklarını daha riskli veya önemli görevler için saklamak üzere, av - önleme maksatlı "avci İHA"'ların geliştirilmesi faydalı olabilir. Havadan havaya kısa menzilli (AIM-9 ya da ATAS - havadan havaya Stinger gibi) füzelerle donatılan dost İHA'lar, bu görevleri insanlı uçaklardan devralabilir. Bu tip İHA'ların geliştirilmesi, yakın gelecekte gökyüzünde yer alacak olan insansız muharip hava araçlarına  (UCAV) giden teknolojik yolda önemli bir deneyim ve altyapı kazanma süreci teşkil edebilir.



Kaynaklar

[1]: İsrail F-16'sının, İHA'yı füze ile vurduktan hemen sonra, alev topunun kıyısından nasıl manevra yaparak kaçındığına dikkat ediniz: http://www.youtube.com/watch?v=cZJVGkb3WoE
[2]: Bkz: Cooper, Tom, "Israeli - Syrian Shadow-Boxing": http://www.acig.info/CMS/index.php?option=com_content&task=view&id=196&Itemid=47
[3]: Searcher II İHA: http://www.israeli-weapons.com/weapons/aircraft/uav/searcher2/searcher2.html
[4]: Ayrıntılar için bkz: http://vayu-sena-aux.tripod.com/other-Parakram-IAF-UAV-Wreckage.html
[5]: "Predator Drones Once Shot Back at Jets... But Sucked At It": https://www.wired.com/2012/11/predator-defenseless/ 
[6]: Ghods Ebabil İHA: http://en.wikipedia.org/wiki/Ghods_Ababil
[7]: Bkz: http://www.flightglobal.com/news/articles/iranian-made-ababil-t-hezbollah-uav-shot-down-by-israeli-fighter-in-lebanon-crisis-208400/
[8]: Clayton, Nicholas, "How Russia and Georgia's 'Little War' Started a Drone Arms Race": http://www.globalpost.com/dispatch/news/regions/europe/russia/121022/russia-georgia-drones-little-war
[9]: Hermes 450 İHA: http://www.israeli-weapons.com/weapons/aircraft/uav/hermes_450/hermes_450.html
[10]: Söz konusu video kaydı için bkz: http://www.youtube.com/watch?v=-uyTFPwSXUI&feature=related
[11]: http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7358761.stm
[12]: Bkz: "STRATFOR Yazışmaları: İsrail Gürcistan'ın İHA Sırlarını Rusya'ya Satmış": http://www.siyahgribeyaz.com/2012/02/stratfor-yazsmalar-israil-gurcistann.html

[13]: http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=53495
[14]: Olayın video kaydı için: http://www.youtube.com/watch?v=cZJVGkb3WoE
[15]: Olayla ilgili bir değerlendirme için bkz: “Israeli Shot-Down Drone Sea Launched?”: http://blog.navaldrones.com/2012/10/israeli-shot-down-drone-sea-launched.html
[16]: Cenciotti, David, "Hezbollah behind mysterious spy drone over Israel. The first one the IAF missed to hit (at the first attempt)": http://theaviationist.com/2012/10/11/hezbollah-uav/
[17]: http://www.foxnews.com/world/2012/10/08/israel-readies-patriot-missiles-to-counter-suspected-hezbollah-drones/ 


Güncelleme (18.11.2012): Konu ile ilgili en önemli vakalardan birini, 2002 yılında Irak MiG-25'i tarafından  düşürülen Predator'ü unutmuşum, ekledim. Hatırlatması için SavunmaTurk forum sitesinden T.M.U rumuzlu kullanıcıya teşekkürler.

4 yorum:

Adsız dedi ki...

Çok güzel bir yazı Arda bey ..Ayrıca gelecekte ihalar düşman hava savunma sistemini oyalamak içinde kullanılacaklar.Ucuz bir hedef insansız hava aracını düşürmek için çok daha pahalı ve miktarı sınırlı olan füze sistemlerini kullanilacaktır(tai şimşek projesi bu amaçla kullanılabılir)

Adsız dedi ki...

Iran'in elindeki 7 adet Su-25K ucagini dolayli olarak 1991 yilinda Irak üzerinden elde ettigini hatirlatmakta fayda var.

Nitekim Körfez Savasi esiginde, 21 Ocak 1991 tarihinde Irak Hava Kuvvetleri'ne ait yedi ucak Iran'a kacmis, Iran da bu ucaklara savas ganimeti olarak el koymustu 1980-88 savasindan dolayi.

Özge

Adsız dedi ki...

7 ucagin da ikisi egitim maksatli cift koltuklu UBK konfigürasyonu.

Özge

Tevfik dedi ki...

Mig 29'un Gürcistan İHA sını vurduğu video http://www.youtube.com/watch?v=U49n1JuWAmc